Xóa bỏ độc quyền vàng miếng: Thị trường hướng tới cạnh tranh minh bạch và hiện đại
HÀ NỘI – Dự thảo sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang lấy ý kiến công khai đã thu hút sự quan tâm lớn từ giới tài chính, doanh nghiệp và người dân. Điểm nhấn đáng chú ý nhất là đề xuất xóa bỏ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng, mở rộng quyền tham gia thị trường cho nhiều tổ chức đủ điều kiện, đồng thời tăng cường tính minh bạch và hiện đại hóa công tác quản lý.
Từ độc quyền đến thị trường cạnh tranh
Từ năm 2012 đến nay, SJC là đơn vị duy nhất được NHNN giao sản xuất vàng miếng theo cơ chế độc quyền. Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều chuyên gia, mô hình này đã bộc lộ nhiều bất cập như làm méo mó giá vàng, tạo chênh lệch lớn giữa thị trường trong nước và quốc tế, cũng như hạn chế tính cạnh tranh.
Dự thảo mới của NHNN đề xuất chuyển sang mô hình cấp phép có điều kiện, cho phép tổ chức tín dụng, doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chí nhất định như vốn điều lệ tối thiểu (1.000 tỷ đồng với doanh nghiệp, 50.000 tỷ đồng với ngân hàng), có hệ thống quản lý chất lượng, năng lực sản xuất và phân phối… được tham gia sản xuất vàng miếng.
Mở cửa sản xuất và nhập khẩu nguyên liệu
Điểm mới đáng chú ý là việc cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu phục vụ sản xuất, thay vì chỉ do NHNN thực hiện như trước đây. Cơ chế này được kỳ vọng sẽ giúp đa dạng hóa nguồn cung, giảm phụ thuộc vào một thương hiệu duy nhất, từ đó góp phần ổn định thị trường.
Để tránh tình trạng lạm dụng nhập khẩu gây bất ổn tỷ giá, NHNN sẽ cấp phép nhập khẩu theo từng đợt, từng hạn mức cụ thể dựa trên diễn biến kinh tế vĩ mô và chính sách điều hành tiền tệ.
Cạnh tranh lành mạnh – Người dân được hưởng lợi
Một thay đổi mang tính bước ngoặt khác là toàn bộ hoạt động mua bán vàng miếng sẽ được số hóa và giám sát chặt chẽ. Giao dịch sẽ được thực hiện qua hóa đơn điện tử, thanh toán qua tài khoản ngân hàng, ghi nhận đầy đủ danh tính người mua – người bán.
Theo các chuyên gia, chính sách mới là cú hích tích cực đối với thị trường vàng trong nước vốn bị chi phối bởi một thương hiệu duy nhất (SJC) suốt hơn một thập kỷ. Việc chấm dứt cơ chế “một mình một chợ” sẽ thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, kéo chênh lệch giá vàng trong nước – thế giới về mức hợp lý hơn.
TS. Nguyễn Trí Hiếu nhận định: “Khi nhiều doanh nghiệp được tham gia sản xuất vàng miếng, thị trường sẽ bớt bị thao túng, giá vàng phản ánh sát thực hơn nhu cầu cung – cầu, người dân sẽ là bên hưởng lợi trực tiếp.”
Không chỉ sản xuất, các quy định về giao dịch cũng được đổi mới. Dự thảo khuyến khích số hóa hóa đơn, thanh toán không tiền mặt, minh bạch thông tin, nhằm ngăn chặn hành vi đầu cơ, rửa tiền, thao túng giá.
Tuy nhiên, việc mở cửa thị trường cũng đi kèm với thách thức lớn về quản lý. Luật sư Nguyễn Thanh Hà (Công ty Luật SBLAW) cảnh báo: “Nếu tiêu chuẩn cấp phép và cơ chế giám sát không chặt chẽ, thị trường vàng có thể rơi vào tình trạng hỗn loạn. Do đó, phải có hệ thống kiểm tra, hậu kiểm minh bạch và hiệu quả.”
Ngoài ra, nhiều ý kiến cũng bày tỏ lo ngại về việc vàng miếng SJC hiện vẫn là thương hiệu duy nhất được NHNN công nhận. Việc các doanh nghiệp mới sản xuất vàng miếng cần có lộ trình cụ thể, bảo đảm người dân không bị thiệt thòi về niềm tin thương hiệu hay khả năng chuyển đổi.
Một bước tiến dài, cần quyết tâm chính sách
Chủ trương mở rộng thị trường vàng nằm trong tổng thể định hướng được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Chuyển từ tích trữ vàng sang đầu tư vàng an toàn, lành mạnh; đồng thời nghiên cứu xây dựng sàn giao dịch vàng quốc gia.
Nếu chính sách được triển khai đồng bộ, từ cấp phép, kiểm soát chất lượng, giám sát dòng tiền đến hỗ trợ truyền thông minh bạch, người dân sẽ không còn phải đối mặt với tình trạng giá vàng “leo thang vô lý” hay “chênh lệch hàng chục triệu đồng mỗi lượng” so với thế giới như thời gian qua.
Việc xóa bỏ cơ chế độc quyền vàng miếng và mở rộng quyền tham gia cho doanh nghiệp, ngân hàng là bước đi quyết liệt, thể hiện tư duy đổi mới trong quản lý thị trường vàng.
Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, Nhà nước cần có cơ chế giám sát nghiêm ngặt, quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng và hành lang pháp lý đủ mạnh để bảo vệ lợi ích người dân, doanh nghiệp và giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô.
Ngọc Lâm
