WTO có thể bị thay thế trong tương lai?

Sau 25 năm, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra một sân chơi thương mại công bằng cho các nước thành viên. Tuy nhiên, trong bối cảnh căng thẳng thương mại, chủ nghĩa đơn phương leo thang, tổ chức này cũng đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc giải quyết khủng hoảng.

WTO đã ngả về phía Trung Quốc, phía Mỹ phản bác

Vào ngày 15/9/2020, một hội đồng gồm 3 chuyên gia thương mại được Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO đã được lập ra và đã ra phán quyết rằng các chính sách thuế của Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc năm 2018 là “không phù hợp” với các quy tắc thương mại toàn cầu. Mỹ có quyền phủ quyết phán quyết bằng việc đệ đơn kháng cáo trong khoảng thời gian 60 ngày.

Về phần mình, chính quyền Tổng thống Donald Trump tuyên bố việc Mỹ áp thuế bổ sung hàng hóa Trung Quốc là phù hợp với Điều 301 Luật Thương mại năm 1974, trong đó cho phép Tổng thống Trump áp thuế và sử dụng các biện pháp hạn chế nhập khẩu khác bất cứ khi nào một nước nào đó có hành động thương mại bất bình đẳng ảnh hưởng tới hoạt động thương mại của Mỹ.

Mỹ khẳng định các biện pháp thuế tăng cường là cần thiết để đối phó với những vi phạm tràn lan của Trung Quốc về quyền sở hữu trí tuệ, các chính sách ép buộc các công ty Mỹ chuyển giao công nghệ để tiếp cận thị trường và các hành vi buôn bán không công bằng.

Đại sứ Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, Robert Lighthizer, cho biết trong một tuyên bố: “Báo cáo này xác nhận những gì chính quyền Trump đã quan sát trong bốn năm: WTO hoàn toàn không đủ khả năng để ngăn chặn các hoạt động gây hại kinh tế toàn cầu của Trung Quốc”. Báo cáo còn nêu rõ: “Hoa Kỳ phải được phép tự vệ trước các hành vi thương mại không công bằng, và chính quyền Tổng thống Trump sẽ không để Trung Quốc sử dụng WTO để lợi dụng công nhân, doanh nghiệp, nông dân và chủ trang trại của Mỹ”.

Tổng thống Trump và các cố vấn hàng đầu của ông từ lâu đã xem WTO như một trở ngại đối với cam kết của ông Trump là “nước Mỹ trên hết”. Trong khi WTO khẳng định rằng tất cả các thành viên đều được đối xử bình đẳng, họ lại ngăn cản Hoa Kỳ bảo vệ người lao động và phát huy ảnh hưởng của mình để ngăn chặn các hành vi gian lận từ Trung Quốc.

WTO cũng khuyến khích Trung Quốc (nước có nền kinh tế phát triển vượt bậc sau khi trở thành thành viên tổ chức này vào năm 2001) phát triển, trong khi làm rất ít để kiềm chế các hành vi thương mại không công bằng của Bắc Kinh. Các cố vấn của ông Trump chỉ ra rằng WTO không có khả năng đối đầu với Trung Quốc, đây cũng là lý do cho cuộc thương chiến của Tổng thống Trump với Bắc Kinh.

Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer đã phê bình gay gắt phán quyết của nhóm này hôm thứ Ba (15/9) khi cho rằng WTO làm việc không hiệu quả. Ông Lighthizer cho biết trong một tuyên bố: “Cho dù ban hội thẩm không tranh luận về bằng chứng đưa thêm mà Hoa Kỳ đã đệ trình đối với hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ của Trung Quốc, quyết định của họ cho thấy WTO không đưa ra một biện pháp khắc phục nào đối với hành vi sai trái đó”. Trong khi Trung Quốc làm điều tương tự là áp đặt thuế quan đối với hàng hóa do Hoa Kỳ sản xuất, cùng rất nhiều hành vi vi phạm tự do thương mại, nhưng WTO vẫn “phớt lờ” tất cả để ngả về phía Trung Quốc.

Nguy cơ WTO sẽ bị Mỹ và đồng minh vô hiệu hóa

WTO được thành lập bởi các quan chức Mỹ và châu Âu cách đây hơn hai thập kỷ như một cách để mở cửa thị trường toàn cầu, điều tiết thương mại và thúc đẩy hòa bình và ổn định. Một trong những trách nhiệm chính của tổ chức này là soạn thảo các thỏa thuận thương mại giữa các thành viên và đưa ra cách giải quyết tranh chấp có trật tự.

Các quy tắc của WTO không được soạn thảo ngay từ đầu đối với một nền kinh tế như Trung Quốc và các nhà phê bình cho rằng tổ chức này đã không thể khống chế một cách thỏa đáng Bắc Kinh, khi chính quyền này sử dụng sự kết hợp giữa doanh nghiệp tư nhân và sự hỗ trợ của nhà nước để thống trị các ngành công nghiệp toàn cầu.

Chính quyền Trump đã chỉ trích quyết định của cơ quan này khi cho phép Trung Quốc tuyên bố một vị thế đặc biệt đối với các nước đang phát triển, và đã lên án WTO vì đã làm rất ít để ngăn Trung Quốc trợ cấp phá giá cho các sản phẩm của họ – thay vào đó WTO lại từ chối các biện pháp của Mỹ nhằm chặn hàng hóa giá rẻ đó lan tràn ra thế giới.

Hoa Kỳ đã dành hai năm để cắt đứt Tổ chức Thương mại Thế giới, chỉ trích tổ chức này là không công bằng, coi thường quyền lực của mình. Tổng thống Trump tuyên bố rằng ông phải “làm gì đó với WTO vì họ đã để Trung Quốc thoát khỏi tội ác”.

Tổng thống Trump phát biểu vào tháng 9/2019: “Trong nhiều năm qua, những hành vi lạm dụng này đã được dung thứ, bỏ qua hoặc thậm chí được khuyến khích”. Ông cũng nói rằng Hoa Kỳ sẽ không chấp nhận một “thỏa thuận tồi” trong các cuộc đàm phán thương mại với Trung Quốc và rằng ông không cần một thỏa thuận trước cuộc bầu cử năm 2020. Điều đó khiến chính quyền có cơ sở để nói rằng WTO đã lỗi thời. Nếu họ không thể ra phán quyết về quyền sở hữu trí tuệ, thì vị trí của họ trong nền kinh tế rộng lớn hơn trong tương lai là gì?

Với ba thành viên trong nhóm bảy thành viên trong hội đồng, mức tối thiểu cần thiết để xét xử một vụ việc, WTO sẽ không thể có giải pháp chính thức cho nhiều tranh chấp thương mại quốc tế.

Việc mất đi “trọng tài thương mại” của thế giới (vốn quá yếu kém về năng lực) có thể biến quy trình giải quyết tranh chấp quốc tế thành một quy trình tự do, mở đường cho Hoa Kỳ tái lập trật tự thế giới cùng với việc loại bỏ chính quyền Trung Quốc khỏi “cuộc chơi lớn” toàn cầu.

Điều này cũng báo hiệu sự sụp đổ của Tổ chức 25 tuổi này. “WTO đang đối mặt với cuộc khủng hoảng sâu sắc nhất kể từ khi nó được thành lập”, Phil Hogan, ủy viên thương mại châu Âu, nói với các thành viên của Nghị viện châu Âu.

Nếu các quy tắc quản lý thương mại quốc tế không còn có thể được thực thi, thế giới sẽ có luật mới, và Tổng thống Trump đang thiết lập lại mọi trật tự từ mớ hỗn loạn này.

Kết luận

Qua những dữ liệu đã nêu chúng ta có thể thấy rằng Trung Quốc đã tác động vào khắp các tổ chức quốc tế để mua chuộc, điều khiển và lũng đoạn các tổ chức này theo ý muốn của chúng, như WHO là một ví dụ. Các giá trị phổ quát lâu nay được Mỹ và phương tây dày công xây dựng đã và đang bị Trung Quốc tàn phá, trong đó bao gồm cả việc làm hủ bại các tổ chức quốc tế. Sứ mệnh của ông Donald Trump thật to lớn, nặng nề khi vừa phải đối phó với trong nước vừa phải đối phó, chế ngự Trung Quốc. Nhưng có lẽ đã đến lúc Mỹ và phương Tây sẽ phải đoàn kết để cùng ra luật chơi mới thay đổi mọi sân chơi quốc tế để cô lập và loại Trung Quốc ra mọi sân chơi quốc tế nhằm làm suy yếu, tiêu diệt nó thì thế giới này mới yên ổn, thái bình. Chính đại dịch cúm Vũ Hán đã làm cho thế giới bừng tỉnh và nhận ra bộ mặt lấp la lấp liếm của Trung Quốc, điều này càng làm thế giới đoàn kết hơn để cùng cô lập đất nước này.

Cao Sơn HD

*Bài viết mang quan điểm và văn phong riêng của tác giả