{"id":603069,"date":"2023-02-25T18:20:53","date_gmt":"2023-02-25T11:20:53","guid":{"rendered":"https:\/\/canhco.net\/?p=603069"},"modified":"2024-01-22T16:03:55","modified_gmt":"2024-01-22T09:03:55","slug":"trai-dat-trat-duong-ray","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/m.canhco.net\/trai-dat-trat-duong-ray-p603069.html","title":{"rendered":"Tr\u00e1i \u0111\u1ea5t “tr\u1eadt \u0111\u01b0\u1eddng ray”"},"content":{"rendered":"

Chu k\u1ef3 La Ni\u00f1a l\u1eabn th\u1eddi k\u1ef3 ngu\u1ed9i l\u1ea1nh to\u00e0n c\u1ea7u t\u1ef1 nhi\u00ean kh\u00f4ng c\u00f2n kh\u00e1ng c\u1ef1 n\u1ed5i t\u00e1c \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi <\/strong><\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Theo h\u00e3ng tin AP, h\u01a1n 90% san h\u00f4 \u1edf Great Barrier Reef \u2013 h\u1ec7 sinh th\u00e1i r\u1ea1n san h\u00f4 l\u1edbn nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi \u2013 \u0111\u00e3 b\u1ecb t\u1ea9y tr\u1eafng trong hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng t\u1ea9y tr\u1eafng h\u00e0ng lo\u1ea1t l\u1ea7n th\u1ee9 4 x\u1ea3y ra ch\u1ec9 trong v\u00f2ng 7 n\u0103m.<\/p>\n

\u0110\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng \u201cm\u1ea5t tr\u00ed nh\u1edb\u201d<\/strong><\/p>\n

\u0110\u00e1ng ng\u1ea1i h\u01a1n, \u0111\u00e2y l\u00e0 l\u1ea7n \u0111\u1ea7u ti\u00ean r\u1ea1n san h\u00f4 b\u1ecb t\u1ea9y tr\u1eafng trong chu k\u1ef3 La Ni\u00f1a. T\u1ea9y tr\u1eafng san h\u00f4 v\u1ed1n x\u1ea3y ra khi \u0111\u1ecba c\u1ea7u b\u1ecb n\u00f3ng l\u00ean trong khi La Ni\u00f1a l\u00e0 giai \u0111o\u1ea1n l\u00e0m m\u00e1t \u0111\u1ecba c\u1ea7u.<\/p>\n

\u0110\u00f3 kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 \u0111i\u1ec1u ng\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eddi duy nh\u1ea5t. Theo m\u1ed9t nghi\u00ean c\u1ee9u v\u1eeba c\u00f4ng b\u1ed1 tr\u00ean t\u1ea1p ch\u00ed khoa h\u1ecdc PNAS, tr\u00e1i \u0111\u1ea5t li\u00ean t\u1ee5c dao \u0111\u1ed9ng gi\u1eefa 2 tr\u1ea1ng th\u00e1i \u201cng\u00f4i nh\u00e0 n\u00f3ng\u201d v\u00e0 \u201cng\u00f4i nh\u00e0 b\u0103ng\u201d. Ch\u00fang ta \u0111ang \u1edf gi\u1eefa \u201cng\u00f4i nh\u00e0 b\u0103ng\u201d, m\u1ed9t th\u1eddi k\u1ef3 ngu\u1ed9i l\u1ea1nh to\u00e0n c\u1ea7u \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ec9 ra t\u1eeb nh\u1eefng n\u0103m 1970.<\/p>\n

Tuy nhi\u00ean, vi\u1ec7c con ng\u01b0\u1eddi ph\u00e1t th\u1ea3i kh\u00ed nh\u00e0 k\u00ednh \u1ed3 \u1ea1t \u0111ang \u0111\u1ea3o ng\u01b0\u1ee3c xu h\u01b0\u1edbng t\u1ef1 nhi\u00ean n\u00e0y v\u1edbi t\u1ed1c \u0111\u1ed9 nhanh ch\u01b0a t\u1eebng th\u1ea5y. Ch\u01b0a k\u1ec3, n\u1ea1n ch\u00e1y r\u1eebng \u0111ang x\u1ea3y ra kh\u1eafp n\u01a1i \u2013 t\u1eeb New Mexico c\u1ee7a M\u1ef9 cho \u0111\u1ebfn Siberia c\u1ee7a Nga \u2013 s\u1ebd t\u1ea1o th\u00eam m\u1ed9t c\u00fa \u201cd\u1ed9i bom\u201d carbon \u0111\u00e1ng lo ng\u1ea1i.<\/p>\n

\u0110i\u1ec1u \u0111\u00f3 t\u1eebng x\u1ea3y ra m\u1ed9t l\u1ea7n trong l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u1ecba c\u1ea7u: T\u1ea1i ranh gi\u1edbi 2 t\u1ea7ng Kasimovian \u2013 Gzhelian thu\u1ed9c th\u1ebf Pennsylvania, k\u1ef7 Than \u0111\u00e1, t\u1ee9c h\u01a1n 303 tri\u1ec7u n\u0103m tr\u01b0\u1edbc. Th\u1eddi \u0111i\u1ec3m n\u00e0y x\u1ea3y ra m\u1ed9t cu\u1ed9c \u0111\u1ea1i tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng. Carbon trong kh\u00ed quy\u1ec3n t\u0103ng g\u1ea5p \u0111\u00f4i trong 300.000 n\u0103m.<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

B\u0103ng tan qu\u00e1 nhanh, \u0111\u1ea9y n\u01b0\u1edbc ng\u1ecdt v\u00e0o b\u1ec1 m\u1eb7t \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng l\u00e0m c\u1ea3n tr\u1edf \u00f4xy trong kh\u00ed quy\u1ec3n h\u00f2a tan v\u00e0 l\u01b0u th\u00f4ng trong bi\u1ec3n, khi\u1ebfn 23% \u0111\u00e1y bi\u1ec3n thi\u1ebfu \u00f4xy. \u201cVi\u1ec7c gi\u1ea3i ph\u00f3ng kh\u1ed1i l\u01b0\u1ee3ng l\u1edbn carbon c\u00f9ng v\u1edbi s\u1ef1 \u1ea5m l\u00ean \u0111\u1ed9t ng\u1ed9t s\u1ebd th\u00fac \u0111\u1ea9y c\u00e1c \u0111\u1ee3t kh\u1eed \u00f4xy \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng v\u00e0 s\u1ef1 tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng\u201d \u2013 t\u1edd Science Alert tr\u00edch d\u1eabn nghi\u00ean c\u1ee9u.<\/p>\n

Kh\u00ed h\u1eadu \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng c\u0169ng \u201ctr\u1eadt \u0111\u01b0\u1eddng ray\u201d tr\u00ean di\u1ec7n r\u1ed9ng, m\u00e0 c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc g\u1ecdi l\u00e0 hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng \u201cm\u1ea5t tr\u00ed nh\u1edb\u201d. \u201cCh\u00fang t\u00f4i nh\u1eadn th\u1ea5y tr\u00ed nh\u1edb \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng, \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111o l\u01b0\u1eddng b\u1eb1ng s\u1ef1 t\u1ed3n t\u1ea1i h\u1eb1ng n\u0103m c\u1ee7a c\u00e1c d\u1ecb th\u01b0\u1eddng nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 b\u1ec1 m\u1eb7t bi\u1ec3n, d\u1ef1 ki\u1ebfn s\u1ebd gi\u1ea3m d\u1ea7n trong nh\u1eefng th\u1eadp k\u1ef7 t\u1edbi tr\u00ean ph\u1ea7n l\u1edbn th\u1ebf gi\u1edbi\u201d \u2013 nh\u00e0 nghi\u00ean c\u1ee9u kh\u00ed h\u1eadu Hui Shi t\u1eeb Vi\u1ec7n Farallon \u1edf Petaluma, bang California (M\u1ef9), t\u00e1c gi\u1ea3 \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a m\u1ed9t nghi\u00ean c\u1ee9u, v\u1eeba c\u00f4ng b\u1ed1 tr\u00ean Science Advances, cho bi\u1ebft.<\/p>\n

H\u1ecd \u0111\u00e3 xem x\u00e9t nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 b\u1ec1 m\u1eb7t \u1edf l\u1edbp h\u1ed7n h\u1ee3p tr\u00ean c\u1ee7a \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng (MLD), l\u00e0 t\u1ea7ng n\u01b0\u1edbc t\u1eeb b\u1ec1 m\u1eb7t cho \u0111\u1ebfn \u0111\u1ed9 s\u00e2u kho\u1ea3ng 50 m. L\u1edbp n\u01b0\u1edbc n\u00e0y th\u1ec3 hi\u1ec7n t\u00ednh b\u1ec1n b\u1ec9 theo th\u1eddi gian c\u1ee7a qu\u00e1n t\u00ednh nhi\u1ec7t. Th\u1ebf nh\u01b0ng, qu\u00e1n t\u00ednh nhi\u1ec7t n\u00e0y \u0111ang gi\u1ea3m \u0111i, MLD d\u1ec5 b\u1ecb \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng b\u1edfi c\u00e1c d\u1ecb th\u01b0\u1eddng nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 ng\u1eabu nhi\u00ean, gi\u1ea3m kh\u1ea3 n\u0103ng \u0111em l\u1ea1i cho c\u00e1c sinh v\u1eadt bi\u1ec3n m\u1ed9t m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng s\u1ed1ng \u1ed5n \u0111\u1ecbnh.<\/p>\n

D\u1ef1 b\u00e1o \u0111\u00e1ng ng\u1ea1i v\u1ec1 n\u0103m c\u1ef1c n\u00f3ng<\/strong><\/figure>\n

S\u1ef1 \u201cm\u1ea5t tr\u00ed nh\u1edb\u201d \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng c\u00f2n th\u1ec3 hi\u1ec7n qua vi\u1ec7c bi\u1ebfn \u0111\u1ed9ng kh\u00ed h\u1eadu tr\u1edf n\u00ean th\u1ea5t th\u01b0\u1eddng, m\u1ea5t t\u00ednh chu k\u1ef3, khi\u1ebfn h\u1ec7 th\u1ed1ng d\u1ef1 b\u00e1o c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi v\u1ec1 nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng, l\u01b0\u1ee3ng m\u01b0a, gi\u00f3 m\u00f9a, s\u00f3ng nhi\u1ec7t bi\u1ec3n v\u00e0 c\u00e1c thi\u00ean tai\u2026 kh\u00f4ng c\u00f2n ch\u00ednh x\u00e1c.<\/p>\n

Trong khi \u0111\u00f3, trong Hi\u1ec7p \u0111\u1ecbnh Paris v\u1ec1 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i kh\u00ed h\u1eadu n\u0103m 2015, c\u00e1c qu\u1ed1c gia \u0111\u1ed3ng thu\u1eadn gi\u1edbi h\u1ea1n s\u1ef1 n\u00f3ng l\u00ean to\u00e0n c\u1ea7u \u1edf m\u1ee9c kh\u00f4ng qu\u00e1 2 \u0111\u1ed9 C, t\u1ed1t nh\u1ea5t l\u00e0 kh\u00f4ng qu\u00e1 1,5 \u0111\u1ed9 C so v\u1edbi giai \u0111o\u1ea1n ti\u1ec1n c\u00f4ng nghi\u1ec7p (1850-1900). Nh\u01b0ng T\u1ed5 ch\u1ee9c Kh\u00ed t\u01b0\u1ee3ng th\u1ebf gi\u1edbi (WMO) v\u1eeba d\u1ef1 b\u00e1o trong giai \u0111o\u1ea1n 2022-2026, nguy c\u01a1 c\u00f3 \u00edt nh\u1ea5t 1 n\u0103m vi ph\u1ea1m gi\u1edbi h\u1ea1n 1,5 \u0111\u1ed9 C \u0111\u00f3 l\u00e0 48%.<\/p>\n

\u201cCon s\u1ed1 1,5 \u0111\u1ed9 C kh\u00f4ng ph\u1ea3i m\u1ed9t con s\u1ed1 th\u1ed1ng k\u00ea ng\u1eabu nhi\u00ean. \u0110\u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t \u0111i\u1ec3m b\u00e1o \u0111\u1ed9ng khi c\u00e1c t\u00e1c \u0111\u1ed9ng kh\u00ed h\u1eadu s\u1ebd ng\u00e0y c\u00e0ng tr\u1edf n\u00ean c\u00f3 h\u1ea1i cho con ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 to\u00e0n b\u1ed9 h\u00e0nh tinh\u201d \u2013 Gi\u00e1m \u0111\u1ed1c WMO Petteri Taalas n\u00f3i. D\u00f9 v\u1eady, \u00f4ng Taalas c\u0169ng l\u1ea1c quan r\u1eb1ng v\u1edbi tr\u00ecnh \u0111\u1ed9 khoa h\u1ecdc ng\u00e0y nay, Hi\u1ec7p \u0111\u1ecbnh Paris v\u1eabn c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef v\u1eefng n\u1ebfu con ng\u01b0\u1eddi n\u1ed7 l\u1ef1c.<\/p>\n

H\u00e3ng tin AP tr\u00edch d\u1eabn b\u00ecnh lu\u1eadn \u0111\u1ed9c l\u1eadp c\u1ee7a nh\u00e0 khoa h\u1ecdc kh\u00ed h\u1eadu Zeke Hausfather t\u1eeb C\u00f4ng ty C\u00f4ng ngh\u1ec7 Stripe v\u00e0 Berkeley Earth, cho r\u1eb1ng v\u1edbi vi\u1ec7c La Ni\u00f1a \u2013 \u0111ang v\u00e0o n\u0103m th\u1ee9 2 \u2013 v\u1eabn kh\u00f4ng kh\u00e1ng c\u1ef1 n\u1ed5i v\u1edbi s\u1ef1 n\u00f3ng l\u00ean do qu\u00e1 tr\u00ecnh \u0111\u1ed1t than, d\u1ea7u v\u00e0 kh\u00ed t\u1ef1 nhi\u00ean c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi th\u00ec t\u00ecnh h\u00ecnh n\u00f3ng l\u00ean t\u1ed3i t\u1ec7 h\u01a1n s\u1ebd x\u1ea3y ra khi El Nino quay tr\u1edf l\u1ea1i \u2013 theo d\u1ef1 b\u00e1o l\u00e0 cu\u1ed1i n\u0103m 2023, khi chu k\u1ef3 La Ni\u00f1a k\u1ebft th\u00fac.<\/p>\n

\"\"<\/figure>\n

Ngo\u00e0i ra, c\u00e1c m\u00f4 h\u00ecnh d\u1ef1 \u0111o\u00e1n l\u01b0\u1ee3ng m\u01b0a n\u0103m 2023 cho th\u1ea5y nguy c\u01a1 h\u1ea1n h\u00e1n s\u1ebd bao tr\u00f9m c\u00e1c khu v\u1ef1c T\u00e2y Nam \u00c2u, T\u00e2y Nam B\u1eafc M\u1ef9 v\u00e0 ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, khi\u1ebfn B\u1eafc \u00c2u, khu v\u1ef1c Sahel \u1edf ch\u00e2u Phi, \u0110\u00f4ng B\u1eafc Brazil v\u00e0 \u00dac qu\u00e1 \u1ea9m \u01b0\u1edbt, t\u1ee9c c\u00f3 nguy c\u01a1 ch\u00ecm trong m\u01b0a l\u0169.<\/p>\n

Chim ho\u00e0ng y\u1ebfn trong m\u1ecf than<\/strong><\/p>\n

Nghi\u00ean c\u1ee9u v\u1eeba c\u00f4ng b\u1ed1 tr\u00ean Annual Review of Environment and Resources c\u1ea3nh b\u00e1o 48% lo\u00e0i chim tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi \u0111ang b\u1ecb suy gi\u1ea3m s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng. \u201cCh\u00fang ta \u0111ang ch\u1ee9ng ki\u1ebfn nh\u1eefng d\u1ea5u hi\u1ec7u \u0111\u1ea7u ti\u00ean v\u1ec1 m\u1ed9t l\u00e0n s\u00f3ng tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng m\u1edbi c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i chim\u201d \u2013 nh\u00e0 sinh v\u1eadt h\u1ecdc b\u1ea3o t\u1ed3n Alexandre Lees t\u1eeb Tr\u01b0\u1eddng \u0110H Manchester Metropolian (Anh), t\u00e1c gi\u1ea3 ch\u00ednh, nh\u1ea5n m\u1ea1nh.<\/p>\n

Th\u1ed1ng k\u00ea n\u0103m 2019 cho th\u1ea5y s\u1ed1 chim \u1edf B\u1eafc M\u1ef9 \u0111\u00e3 gi\u1ea3m g\u1ea7n 3 t\u1ec9 con so v\u1edbi n\u0103m 1970. S\u1ed1 ph\u1eadn t\u01b0\u01a1ng t\u1ef1 b\u1ee7a v\u00e2y h\u00e0ng tri\u1ec7u con kh\u00e1c \u1edf ch\u00e2u \u00c2u, theo th\u1ed1ng k\u00ea n\u0103m 2021. \u00cdt nh\u1ea5t m\u1ed9t n\u1eeda lo\u00e0i chim \u1edf Nam Phi \u0111ang m\u1ea5t m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng s\u1ed1ng v\u00e0 ch\u1ebft d\u1ea7n. Nhi\u1ec1u lo\u00e0i b\u1ea5p b\u00eanh tr\u00ean b\u1edd v\u1ef1c tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng. Nguy\u00ean nh\u00e2n v\u1eabn l\u00e0 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i kh\u00ed h\u1eadu. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y \u0111e d\u1ecda ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i h\u1ec7 sinh th\u00e1i, b\u1edfi chim l\u00e0 c\u00e1c lo\u00e0i th\u1ee5 ph\u1ea5n ch\u1ee7 y\u1ebfu cho c\u00e2y c\u1ed1i.<\/p>\n

Ch\u01b0a k\u1ec3, chim ch\u00ednh l\u00e0 chi\u1ebfc chu\u00f4ng b\u00e1o \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a tr\u00e1i \u0111\u1ea5t. Science Alert v\u00ed \u0111\u00f3 l\u00e0 hi\u1ec7u \u1ee9ng \u201cchim ho\u00e0ng y\u1ebfn trong m\u1ecf than\u201d. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi th\u1ee3 m\u1ecf ng\u00e0y x\u01b0a hay \u0111em theo m\u1ed9t con chim ho\u00e0ng y\u1ebfn, lo\u00e0i v\u00f4 c\u00f9ng nh\u1ea1y c\u1ea3m v\u1edbi nh\u1eefng y\u1ebfu t\u1ed1 \u0111\u1ed9c h\u1ea1i trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng. Khi con chim ho\u00e0ng y\u1ebfn ch\u1ebft b\u1ea5t th\u01b0\u1eddng, h\u1ecd ph\u1ea3i nhanh ch\u00f3ng ra kh\u1ecfi m\u1ecf \u0111\u1ec3 b\u1ea3o to\u00e0n t\u00ednh m\u1ea1ng.<\/p>\n

B\u00edch Ng\u00e2n<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Chu k\u1ef3 La Ni\u00f1a l\u1eabn th\u1eddi k\u1ef3 ngu\u1ed9i l\u1ea1nh to\u00e0n c\u1ea7u t\u1ef1 nhi\u00ean kh\u00f4ng c\u00f2n kh\u00e1ng c\u1ef1 n\u1ed5i t\u00e1c \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi Theo h\u00e3ng tin AP, h\u01a1n 90% san h\u00f4 \u1edf Great Barrier Reef \u2013 h\u1ec7 sinh th\u00e1i r\u1ea1n san h\u00f4 l\u1edbn nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi \u2013 \u0111\u00e3 b\u1ecb t\u1ea9y tr\u1eafng trong hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng t\u1ea9y […]<\/p>\n","protected":false},"author":40,"featured_media":0,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[6],"tags":[153035,149699,8164,25165],"topics":[],"longform":[],"members":[129857],"story":[],"thematic":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/603069"}],"collection":[{"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/users\/40"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=603069"}],"version-history":[{"count":4,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/603069\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":634901,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/603069\/revisions\/634901"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=603069"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=603069"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=603069"},{"taxonomy":"topics","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/topics?post=603069"},{"taxonomy":"longform","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/longform?post=603069"},{"taxonomy":"members","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/members?post=603069"},{"taxonomy":"story","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/story?post=603069"},{"taxonomy":"thematic","embeddable":true,"href":"https:\/\/m.canhco.net\/wp-json\/wp\/v2\/thematic?post=603069"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}