\u0110\u00e0n \u00f4ng \u0103n m\u1eb7c nh\u01b0 Andean Ukukus ho\u1eb7c Pabluchas, nh\u1eefng nh\u00e2n v\u1eadt truy\u1ec1n th\u1ed1ng \u0111\u00f3ng vai tr\u00f2 canh g\u00e1c, \u00e1p \u0111\u1eb7t tr\u1eadt t\u1ef1 x\u00e3 h\u1ed9i, vung roi nh\u01b0 m\u1ed9t m\u1ed1i \u0111e d\u1ecda \u0111\u1ec3 bu\u1ed9c m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi ph\u1ea3i duy tr\u00ec kho\u1ea3ng c\u00e1ch, nh\u1eafc nh\u1edf h\u1ecd \u0111eo kh\u1ea9u trang v\u00e0 g\u0103ng tay g\u1ea7n th\u00e0nh ph\u1ed1 Cusco, Peru. \u1ea2nh: Getty Images.<\/figcaption><\/figure>\nC\u00e0ng l\u00ean cao, virus corona c\u00e0ng kh\u00f3 s\u1ed1ng? Con s\u1ed1 \u00edt \u1ecfi c\u00e1c tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p m\u1eafc b\u1ec7nh v\u00e0 t\u1eed vong \u1edf khu v\u1ef1c cao nguy\u00ean thu h\u00fat s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng l\u1edbn kh\u00e1ch du l\u1ecbch qu\u1ed1c t\u1ebf n\u00e0y \u0111\u00e3 khi\u1ebfn nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi suy \u0111o\u00e1n r\u1eb1ng virus corona \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y s\u1ebd b\u1ecb \u201csoroche\u201d, m\u1ed9t t\u1eeb trong ng\u1eef h\u1ec7 Quechua ch\u1ec9 b\u1ec7nh s\u1ee3 \u0111\u1ed9 cao.<\/p>\n
\u0110i\u1ec1u t\u01b0\u01a1ng t\u1ef1 c\u0169ng x\u1ea3y ra \u1edf nh\u1eefng n\u01a1i kh\u00e1c trong khu v\u1ef1c d\u00e3y Andes v\u00e0 T\u00e2y T\u1ea1ng.<\/p>\n
C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc c\u1ea3nh b\u00e1o t\u00ecnh h\u00ecnh \u0111\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 kh\u00f4ng k\u00e9o d\u00e0i, nh\u01b0ng hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng ch\u01b0a l\u00fd gi\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c n\u00e0y khi\u1ebfn h\u1ecd t\u00f2 m\u00f2. H\u1ecd \u0111ang b\u1eaft \u0111\u1ea7u nghi\u00ean c\u1ee9u m\u1ed1i quan h\u1ec7 ti\u1ec1m n\u0103ng gi\u1eefa virus corona v\u00e0 \u0111\u1ed9 cao.<\/p>\n
Trong m\u1ed9t nghi\u00ean c\u1ee9u \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f4ng b\u1ed1 tr\u00ean t\u1ea1p ch\u00ed Respiratory Physiology & Neurobiology, c\u00e1c nh\u00e0 nghi\u00ean c\u1ee9u t\u1eeb Australia, Bolivia, Canada v\u00e0 Th\u1ee5y S\u0129 xem x\u00e9t d\u1eef li\u1ec7u d\u1ecbch t\u1ec5 h\u1ecdc t\u1eeb Bolivia, Ecuador v\u00e0 T\u00e2y T\u1ea1ng \u0111\u00e3 nh\u1eadn th\u1ea5y c\u00e1c nh\u00f3m ng\u01b0\u1eddi s\u1ed1ng \u1edf \u0111\u1ed9 cao tr\u00ean 3.000 m\u00e9t ghi nh\u1eadn s\u1ed1 tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p l\u00e2y nhi\u1ec5m th\u1ea5p h\u01a1n h\u1eb3n so v\u1edbi ng\u01b0\u1eddi s\u1ed1ng \u1edf khu v\u1ef1c th\u1ea5p.<\/p>\n
H\u1ecd ph\u00e1t hi\u1ec7n ra r\u1eb1ng t\u1ef7 l\u1ec7 l\u00e2y nhi\u1ec5m \u1edf T\u00e2y T\u1ea1ng l\u00e0 r\u1ea5t nh\u1ecf so v\u1edbi v\u00f9ng th\u1ea5p c\u1ee7a Trung Qu\u1ed1c, t\u1ef7 l\u1ec7 l\u00e2y lan t\u1ea1i khu v\u1ef1c d\u00e3y Andes \u1edf Bolivia th\u1ea5p h\u01a1n g\u1ea5p ba l\u1ea7n so v\u1edbi so v\u1edbi ph\u1ea7n c\u00f2n l\u1ea1i c\u1ee7a \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc v\u00e0 khu v\u1ef1c d\u00e3y Andes \u1edf Ecuador c\u00f2n th\u1ea5p h\u01a1n g\u1ea5p b\u1ed1n l\u1ea7n.<\/p>\n
Theo s\u1ed1 li\u1ec7u ch\u00ednh th\u1ee9c, Ecuador \u0111\u00e3 ph\u1ea3i h\u1ee9ng ch\u1ecbu \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng t\u1ed3i t\u1ec7 nh\u1ea5t \u1edf M\u1ef9 Latinh, v\u1edbi h\u01a1n 38.000 ca nhi\u1ec5m v\u00e0 h\u01a1n 3.300 tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p t\u1eed vong, nh\u01b0ng t\u1eadp trung t\u1ea1i c\u1ea3ng Guayaquil \u1edf Th\u00e1i B\u00ecnh D\u01b0\u01a1ng. 8.387 tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p c\u1ee7a Bolivia t\u1eadp trung ph\u1ea7n l\u1edbn t\u1ea1i Santa Cruz, ch\u1ec9 cao v\u00e0i tr\u0103m m\u00e9t so v\u1edbi m\u1ef1c n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n. La Paz, n\u01a1i c\u00f3 th\u1ee7 \u0111\u00f4 cao nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi, ch\u1ec9 ghi nh\u1eadn 410 tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p.<\/p>\n