Thuế, Trump và Việt Nam: Từ thương chiến đến cơ hội FTA
Trong suốt hơn một thập kỷ qua, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã chuyển từ giai đoạn hợp tác tăng trưởng sang giai đoạn thử thách thực sự, đặc biệt kể từ khi chính quyền Donald Trump khởi xướng chính sách “America First”. Dưới sức ép thuế quan và những nghi vấn về chính sách tiền tệ, Việt Nam nhiều lần đối mặt với nguy cơ bị áp thuế cao, nhưng cũng không ít lần phản công bằng chiến lược đàm phán linh hoạt. Cao trào của chuỗi sự kiện này là việc Việt Nam đề xuất một Hiệp định thương mại tự do (FTA) toàn diện với Hoa Kỳ – điều chưa từng có tiền lệ trong quan hệ song phương.
I. GIAI ĐOẠN TT TRUMP NHIỆM KỲ I (2017–2020): CĂNG THẲNG GIA TĂNG VÀ PHẢN ỨNG LINH HOẠT
2017: Dấu hiệu ban đầu Ngay từ đầu nhiệm kỳ, Tổng thống Donald Trump khởi động cuộc điều chỉnh lớn về thuế quan nhằm cân bằng cán cân thương mại và bảo vệ ngành sản xuất nội địa. Dù chưa bị nhắm đến trực diện, Việt Nam cũng bắt đầu xuất hiện trong danh sách theo dõi nhờ mức thâm hụt thương mại với Mỹ đạt 38,3 tỷ USD – đủ lớn để thu hút sự chú ý.
2018: Thuế nông sản và phép thử đầu tiên Chính quyền Trump bày tỏ quan ngại về giá cả cạnh tranh của nông sản Việt Nam, dẫn đến mức thuế vượt 80% áp dụng với một số mặt hàng. Phản ứng từ phía Việt Nam là nhanh chóng và hiệu quả: qua đàm phán song phương, Việt Nam thuyết phục được Mỹ điều chỉnh thuế về gần mức ban đầu. Tuy nhiên, thâm hụt thương mại vẫn tăng lên 39,5 tỷ USD, tiếp tục làm gia tăng áp lực.
2019: Leo thang với thép, gỗ, may mặc Tổng thống Trump tiếp tục chỉ trích các điều chỉnh thương mại của Việt Nam là thiếu công bằng. Mức thuế lên đến 120% đe dọa các mặt hàng chiến lược như thép, đồ gỗ, may mặc. Việt Nam phản ứng bằng cách cử đoàn đàm phán cấp cao tới Washington, làm việc với Bộ Thương mại, các nhóm lợi ích và doanh nghiệp Mỹ – tạo ra áp lực ngược. Kết quả là mức thuế được điều chỉnh về mức hợp lý hơn. Cùng năm, Bộ Tài chính Mỹ đưa Việt Nam vào danh sách giám sát tiền tệ, báo hiệu căng thẳng bước sang một cấp độ mới. Thâm hụt thương mại năm này tăng mạnh lên 55,8 tỷ USD.
2020: Thuế tiền tệ – đỉnh điểm và chiến lược trì hoãn Năm 2020 đánh dấu đỉnh điểm của căng thẳng khi Mỹ đe dọa áp mức thuế từ 30% đến 95% với lý do thao túng tiền tệ. Thậm chí, lốp xe ô tô Việt Nam bị áp thuế tới 456% – một trong những mức cao nhất từng có. Trước sức ép này, Việt Nam triển khai chiến lược đối phó toàn diện, tiếp cận cả liên bang, nghị sĩ và doanh nghiệp Mỹ, đồng thời cam kết minh bạch hóa dữ liệu. Nỗ lực này giúp trì hoãn các biện pháp trừng phạt, chờ đến thời điểm chuyển giao quyền lực ở Mỹ. Thâm hụt thương mại chạm ngưỡng 69,7 tỷ USD.
II. GIAI ĐOẠN TT BIDEN (2021–2024): THƯ GIÃN TẠM THỜI NHƯNG KHÔNG THAY ĐỔI CỐT LÕI
Chính quyền TT Biden mang đến sự thay đổi về tông giọng và tiếp cận. Tháng 4/2021, Mỹ chính thức gỡ nhãn “thao túng tiền tệ” với Việt Nam. Đến tháng 7, hai bên đạt thỏa thuận về chính sách tiền tệ. Việt Nam tăng cường nhập khẩu hàng hóa chiến lược từ Mỹ như nông sản và năng lượng nhằm giảm áp lực cán cân. Tuy nhiên, bản chất của vấn đề – thâm hụt thương mại – vẫn không thay đổi. Đến năm 2024, mức thâm hụt ước tính vượt 112 tỷ USD – cao nhất từ trước đến nay.
III. TT TRUMP TÁI CỬ: THUẾ 46% VÀ CUỘC PHẢN CÔNG CHIẾN LƯỢC
Ngay sau khi đắc cử nhiệm kỳ mới, Tổng thống Donald Trump khẳng định trở lại với chính sách thuế quan như một công cụ chiến lược. Việt Nam là một trong những đối tác bị áp mức thuế 46% – con số được tính toán dựa trên mức thâm hụt và những quan ngại kéo dài về chuỗi cung ứng và tỷ giá. Theo dữ liệu, khoảng 17-19% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có liên quan đến chuỗi cung ứng phức tạp, làm dấy lên nghi ngờ về xuất xứ và cạnh tranh công bằng.
Tuy nhiên, thay vì phản ứng phòng thủ, Việt Nam thực hiện bước đi chiến lược mang tính đột phá – đề xuất đàm phán một Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) toàn diện với Hoa Kỳ. Trong chuyến công tác đặc biệt với tư cách Đặc phái viên của Tổng Bí thư Tô Lâm, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã chủ động tiếp cận cả ba trung tâm quyền lực chính sách thương mại của Mỹ: Văn phòng Đại diện Thương mại (USTR), Bộ Tài chính và Bộ Thương mại. Chiến thuật này buộc các cơ quan Mỹ không thể đùn đẩy trách nhiệm – điều thường gặp trong các đàm phán phức tạp.
FTA nếu được thiết lập sẽ vượt xa các thỏa thuận hiện có như BTA (2000), Hiệp định dệt may (2003), PNTR (2006) hay TIFA (2007), đánh dấu bước tiến mang tính cấu trúc trong quan hệ kinh tế song phương.
IV. BIẾN THÁCH THỨC THÀNH CƠ HỘI CHIẾN LƯỢC
Chuỗi sự kiện từ 2017 đến nay cho thấy việc Mỹ áp thuế cao với Việt Nam không phải là quyết định đột ngột, mà là tiến trình đã có dấu hiệu từ lâu. Giai đoạn Biden tuy tạo khoảng thở chính trị nhưng không giải quyết được cốt lõi mất cân đối thương mại. Nay, khi Trump quay trở lại và hiện thực hóa mức thuế 46%, Việt Nam không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chuyển thế bị động thành chủ động.
Nếu FTA Việt–Mỹ được thiết lập, đây sẽ không chỉ là thành tựu ngoại giao ngắn hạn, mà còn là đòn bẩy để tái định hình cấu trúc thương mại khu vực. Quan trọng hơn, nó sẽ khẳng định vai trò mới của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu – từ một điểm đến sản xuất giá rẻ sang một đối tác có chiến lược thương mại chủ động và năng lực đàm phán quốc tế ở tầm cao.
Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn ngày càng gay gắt, khả năng chuyển hóa sức ép thành cơ hội chính là thước đo bản lĩnh chiến lược của một quốc gia. Việt Nam, với bước đi FTA táo bạo này, đang chứng minh điều đó.
Thu An
