Ở Mỹ, ít có Phó Tổng thống được bầu làm Tổng thống

Trong 48 phó tổng thống Mỹ, một số người đã thử vận may ra ứng cử tổng thống, tuy nhiên chỉ có 5 người đắc cử.

5 phó tổng thống đắc cử tổng thống Mỹ gồm John Adams, Thomas Jefferson, Martin Van Buren, Richard Nixon và George H. W. Bush (Bush cha).

Vài trường hợp hiếm hoi

John Adams là phó tổng thống đầu tiên tranh cử tổng thống năm 1796.

Sau 8 năm làm phó cho Tổng thống George Washington, John Adams sau đó trở thành tổng thống thứ hai trong lịch sử Mỹ.

4 năm sau, Phó tổng thống Thomas Jefferson ra tranh cử với Tổng thống John Adams và đắc cử tổng thống.

Thomas Jefferson và John Adams đại diện cho hai đảng khác nhau bởi hiến pháp lúc bấy giờ quy định ứng cử viên nhận được phiếu cử tri đoàn nhiều thứ hai sẽ được bầu làm phó tổng thống chứ không nhất thiết phải là người cùng đảng với ứng cử viên tổng thống.

Đến khi tu chính án thứ 12 được thông qua năm 1804, vấn đề tréo ngoe này mới được sửa đổi.

Mãi đến năm 1836 mới có phó tổng thống đắc cử tổng thống với trường hợp của Martin Van Buren.

Lần hồi truyền thống phó tổng thống đắc cử tổng thống đã bị mai một vào giữa thế kỷ 19 với nỗ lực bất thành của Phó tổng thống John Cabell Breckinridge (1857-1861) và giữa thế kỷ 20 với Phó tổng thống Henry Wallace (1941-1945).

Trường hợp đặc biệt của Richard Nixon

Trên trang web Slate, nhà báo người Pháp Grégor Brandy cho rằng Richard Nixon là phó tổng thống duy nhất được bầu làm tổng thống sau một lần tranh cử thất bại.

Từ năm 1953, Nixon giữ chức phó tổng thống dưới trào Tổng thống Dwight Eisenhower trong suốt 8 năm.

Năm 1960, Nixon đã bị ứng cử viên tổng thống John Kennedy đánh bại.

8 năm sau, Nixon đắc cử tổng thống. Trớ trêu thay, người thua cuộc là Hubert Humphrey, một phó tổng thống sắp mãn nhiệm.

Joel K. Goldstein – tác giả một số sách viết về phó tổng thống Mỹ – đã giải thích với tạp chí Time: “Một trong những yếu tố hậu thuẫn cho Nixon là thời gian trôi qua, ông ấy có thể ra ứng cử như một con người hoàn toàn khác chứ không phải là nhân vật số hai của Eisenhower”.

Giữa hai chặng đường phó tổng thống và tổng thống, Nixon đã từng nếm trải thất bại trong cuộc đua giành chức thống đốc bang California.

Tác động từ tổng thống tiền nhiệm

Thật ra đối đầu với Hubert Humphrey lại là một lợi thế cho Richard Nixon. Tác giả Joel K. Goldstein nhận định: “Nếu phó tổng thống làm việc dưới quyền một tổng thống không được lòng dân thì sẽ lãnh đủ hậu quả”.

Đó là trường hợp thất bại của Hubert Humphrey năm 1968 (thời Tổng thống Lyndon B. Johnson) vì chiến tranh Việt Nam và Walter Mondale năm 1984 (thời Tổng thống Jimmy Carter).

Ứng cử viên Ronald Reagan chỉ trích Mondale về lãi suất cao và vụ khủng hoảng con tin tại Iran.

Sau Mondale có hai phó tổng thống khác đã thử vận ​​may.

Sau 8 năm làm phó cho Ronald Reagan, George H. W. Bush trở thành tổng thống năm 1989 sau khi dễ dàng đánh bại Michael Dukakis.

Đài phát thanh công cộng quốc gia Mỹ (NPR) giải thích rằng Bush (cha) biết tận dụng sự nổi tiếng của Reagan để làm bàn đạp tranh cử và giới thiệu bản thân phần lớn dưới góc độ như một nhiệm kỳ thứ ba của Reagan.

Tuy nhiên cũng có trường hợp ngược lại.

Năm 2000, trong lúc Tổng thống Bill Clinton đang được tín nhiệm với gần 60% ​​ủng hộ, Phó tổng thống Al Gore lại bị George W. Bush (Bush con) đánh bại trong gang tấc tại đại cử tri đoàn dù Al Gore giành được phiếu bầu phổ thông.

HOÀNG DUY LONG/TT