LỜI CẢNH TỈNH TỪ MỸ: THUẾ PIN MẶT TRỜI VÀ CƠ HỘI CHO VIỆT NAM

Ngày 21/4, Chính phủ Mỹ công bố mức thuế kỷ lục lên tới 3.521% đối với sản phẩm pin mặt trời từ các quốc gia Đông Nam Á. Đây không chỉ là một chính sách thương mại đơn lẻ, mà là bước ngoặt có khả năng viết lại bản đồ chuỗi cung ứng năng lượng sạch toàn cầu.

Mức thuế “không tưởng”

Cuộc điều tra kéo dài hơn một năm của Bộ Thương mại Mỹ – bắt đầu từ thời cựu Tổng thống Joe Biden và kết thúc dưới chính quyền Tổng thống Donald Trump – đã đưa ra mức thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp chưa từng có:

.Campuchia: tối đa 3.521% (do từ chối hợp tác điều tra)

.Việt Nam: từ 120% đến 395,9% tùy doanh nghiệp; Jinko Solar (Việt Nam) bị áp thuế 245%, JA Solar khoảng 120%

.Thái Lan: trung bình 375,2%, trong đó Trina Solar chịu mức tương ứng

.Malaysia: thấp hơn – 34,4%, nhưng vẫn đủ để làm méo mó dòng vốn đầu tư

Theo BloombergNEF, riêng năm 2024, các quốc gia Đông Nam Á chiếm 77% lượng pin mặt trời nhập khẩu vào Mỹ, với tổng giá trị lên tới 12,9 tỷ USD. Như vậy, quyết định áp thuế không chỉ là một “cú đánh mạnh” vào thị trường nội địa Mỹ, mà còn tác động nghiêm trọng đến toàn bộ chuỗi cung ứng quốc tế.

Mỹ muốn gì – và Việt Nam cần làm gì?

Đối với các công ty nội địa Mỹ như Hanwha Q Cells, First Solar hay Mission Solar Energy, mức thuế này là “cú hích” cạnh tranh. Nhưng với các nhà phát triển năng lượng tái tạo vốn phụ thuộc vào nguồn cung giá rẻ từ châu Á, đây là một cú sốc tài chính: chi phí tăng vọt, dự án đình trệ, mục tiêu giảm phát thải có nguy cơ chậm tiến độ.

Với Việt Nam và các nước Đông Nam Á, đây không còn là câu chuyện của một vài doanh nghiệp riêng lẻ, mà là bài kiểm tra năng lực quốc gia trong quản trị chuỗi giá trị toàn cầu.

Tại tọa đàm “Phòng vệ thương mại” ngày 27/12/2024, bà Nguyễn Yến Ngọc – Trưởng phòng Xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài (Bộ Công Thương) – nhận định: Việt Nam là quốc gia có năng lực sản xuất và xuất khẩu pin mặt trời hàng đầu Đông Nam Á. Thành tựu đó là niềm tự hào, nhưng cũng đồng nghĩa với việc Việt Nam lọt vào “tầm ngắm” của nhiều vụ điều tra thương mại.

Không chỉ Mỹ, mà cả Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ cũng từng tiến hành các vụ kiện liên quan đến bán phá giá và lẩn tránh thuế với mặt hàng pin mặt trời từ Việt Nam. Dù hầu hết doanh nghiệp Việt đã vượt qua các vụ kiện này, xu hướng siết chặt toàn cầu là rất rõ ràng.

Gia công hay làm chủ?

Việc nhiều công ty Trung Quốc mở rộng nhà máy tại Việt Nam nhằm tận dụng ưu đãi thương mại đặt ra một câu hỏi hệ trọng: Liệu Việt Nam đang là trung tâm sản xuất thực thụ, hay chỉ là “trạm trung chuyển” trong mắt các đối tác thương mại?

Thực tế cho thấy: cuộc chơi chuỗi cung ứng năng lượng sạch đã trở thành cuộc chiến địa chính trị. Mỹ siết thuế không chỉ để bảo hộ doanh nghiệp nội địa, mà còn để định hình lại bản đồ quyền lực công nghệ trong thời đại hậu carbon.

Đây là thời điểm Việt Nam cần chuyển dịch vai trò từ gia công sang làm chủ công nghệ. Điều đó đòi hỏi: Một tầm nhìn quốc gia về vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, sự đầu tư dài hạn vào R&D. Và đặc biệt là nâng cấp thể chế, chính sách và năng lực nội sinh.

Chính phủ Việt Nam đã thể hiện rõ thông điệp này khi đàm phán giảm mức thuế 46% trong khuôn khổ vụ việc với Mỹ. Nhưng hơn cả những cuộc thương lượng đơn lẻ, điều quan trọng là cách Việt Nam tái định vị chính mình.

Không thể phủ nhận: mức thuế cao sẽ tạo ra khó khăn tức thì cho ngành pin mặt trời. Tuy nhiên, nếu nhìn xa hơn, đây có thể là một phép thử chiến lược: liệu Việt Nam có thể chuyển từ vị thế “sản xuất theo đơn đặt hàng” sang “quốc gia dẫn dắt chuỗi cung ứng”?

Khi thế giới chuyển mình mạnh mẽ vì khủng hoảng khí hậu và xu hướng phi carbon, năng lượng sạch không còn là “ngành phụ”, mà chính là xương sống cho tăng trưởng bền vững trong thập niên tới.

Việt Nam có tiềm năng – nhưng cần hành động nhanh chóng để không bị kẹt mãi ở “phân khúc thấp” trong chuỗi giá trị.

Đòn siết thuế từ Mỹ không phải là dấu chấm hết. Nếu phản ứng đủ nhanh, đủ mạnh, đó có thể là dấu phẩy mở ra một chương mới.

Thu An