Lạm phát, nợ nần, thiếu hụt…do chiến sự Ukraine đã khiến thế giới tổn thương thế nào?

Vừa mới thoát khỏi đại dịch Covid-19 đã khiến họ rơi vào cuộc suy thoái lịch sử, giờ đây họ thấy sự phục hồi của mình đang bị tổn hại bởi cuộc chiến ở Ukraine. Đối mặt với tình hình tệ hơn nữa: một số nhà kinh tế lo sợ một cuộc khủng hoảng tài chính đối với những nước dễ bị tổn thương.
Nhà kinh tế học Carlos Lopes, giáo sư tại Đại học Cape Town, tại Nam Phi cho biết: “Cú sốc đầu tiên của cuộc chiến ở Ukraine là sự tăng giá lương thực và năng lượng. Ngay cả khi giá đã bắt đầu tăng trước khi bắt đầu xung đột, đặc biệt là do các nút thắt trong chuỗi cung ứng, thì mức tăng sẽ tăng nhanh trong những tháng tới”.

Tương tự, ông Jayati Ghosh, giáo sư kinh tế tại đại học Jawaharlal-Nehru ở Ấn Độ cũng đặc biệt nhấn mạnh rằng: “Sự tăng giá cả không chỉ liên quan đến sự mất cân bằng giữa cung và cầu, mà còn do các hoạt động đầu cơ trên thị trường hàng hóa”. Theo đó, chỉ số giá lương thực do tổ chức nông lương Liên hợp quốc (“FAO Index”) đã tăng 40% trong hai năm qua và tăng 3,9% trong tháng 2 so với tháng trước.

Ở các nước mới nổi, lương thực chiếm phần lớn trong chi tiêu hộ của gia đình, hậu quả sẽ rất nặng nề. Bởi vì ở những nước này, 70% lực lượng lao động làm việc trong khu vực phi chính thức cho nên việc tăng lương không tuân theo chỉ số lạm phát.

Gần đây, các tổ chức tiền tệ đã và đang chuẩn bị cho cú sốc tăng giá cả. Ngân hàng trung ương Nam Phi đã tăng lãi suất chủ chốt vào thứ năm ngày 24/3 với lý do “chiến tranh có nguy cơ cản trở việc sản xuất nhiều loại sản phẩm năng lượng, thực phẩm và làm gián đoạn thương mại thế giới”. Một vài ngày trước đó, ngân hàng trung ương Ai Cập cũng đã tăng lãi suất, với những lý do tương tự.

Được biết, Ai Cập chính là nước nhập khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới, phần lớn ngũ cốc đến từ Ukraine và Nga. Vì thế khi giao tranh nổ ra, Ai Cập trở nên điêu đứng vì thiếu lương thực.

Tiền lệ năm 1997

Trước đó, vào ngày 16/3, Brazil đã tăng lãi suất lần thứ 9 liên tiếp kể từ đầu năm 2021, để ngăn chặn mức tăng đột biến 10% so với cùng kỳ năm ngoái, đây là mức cao nhất kể từ năm 2016. Việc thắt chặt chính sách tiền tệ được cho là sẽ làm dịu đà tăng giá nhưng đồng thời cũng sẽ làm chậm sự phục hồi hoạt động tại đây.

Ở những nơi khác trên thế giới, các biện pháp khác đã được đưa ra. Ví dụ, Bờ biển Ngà đã giới hạn giá của các loại thực phẩm cơ bản như gạo, dầu cọ tinh luyện, đường hoặc sữa. Riêng Hội đồng quốc gia về đấu tranh chống chi phí sinh hoạt cao cũng phải tìm cách cử các đội kiểm soát đến các thị trường nhằm ngăn chặn tình trạng lừa đảo tăng giá. Đặc biệt hơn, vì lo sợ tình trạng thiếu hụt lương thực trở nên trầm trọng hơn, chính phủ Bờ biển Nga đã phải đưa ra quyết định quan trọng, ngừng xuất khẩu sắn và cà phê.

Bộ trưởng bộ kinh tế và tài chính Bờ biển Ngà, Adama Coulibaly giải thích: “Việc tăng giá lúa mì có thể gây ra tác động mạnh và khuyến khích tiêu thụ các sản phẩm thay thế như bột sắn. Tuy nhiên, việc tăng thu hoạch cần có thời gian, vì vậy không dễ tìm được sản phẩm có thể thay thế lúa mì ở thời điểm hiện tại”.

“Điều gì sẽ xảy ra nếu giá hàng hóa tăng đến mức một số quốc gia không còn đủ ngoại tệ để mua lúa mì?”, Thomas Grjebine, nhà kinh tế học tại Trung tâm Nghiên cứu Triển vọng và Thông tin Quốc tế đặt câu hỏi về những rủi ro của một cuộc khủng hoảng sắp xảy ra.

Và Ai Cập chính là quốc gia đang rơi vào tình trạng vừa nói trên: riêng giá một tấn ngũ cốc tăng 10% đã làm tăng thâm hụt tài khoản lên 0,2 điểm phần trăm trên tổng sản phẩm quốc nội. Tuy nhiên, họ sẽ cần thêm đô la để thanh toán cho nhập khẩu lúa mì của mình, trong khi các nhà đầu tư nước ngoài, do thận trọng, đã rút gần 5 tỷ đô la (4,5 tỷ euro) trong quý IV/2021 và tiếp tục rút “nhiều hơn thế sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine ”, trích nguồn tin từ Fitch Ratings. Trước nguy cơ xảy ra khủng hoảng thanh toán, các nhà chức trách Ai Cập buộc phải yêu cầu một khoản vay khẩn cấp từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).
Ngoài ra, thế giới có thể phải đối mặt với những cuộc khủng hoảng tài chính khác, chẳng hạn như việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ tăng lãi suất mạnh hơn. “Đối với nhiều quốc gia mới nổi, việc thắt chặt các điều kiện tài chính sẽ là một cú sốc lớn”, bà Kristalina Georgieva, giám đốc IM đưa ra cảnh báo.

Tất cả những điều trên đều khiến thế giới nhớ lại cú sốc năm 1997, khi chính sách thắt chặt tiền tệ ở Mỹ dẫn đến tình trạng tháo chạy vốn và cuộc khủng hoảng tài chính ở các nước Đông Nam Á, lan sang Nga và Mỹ Latinh.

Hộ gia đình và doanh nghiệp cũng là đối tượng bị ảnh hưởng nặng nề

Nợ và lạm phát đã tăng nhanh chóng. Các chuỗi giá trị toàn cầu đằng sau là sự tăng trưởng đã được chứng minh là dễ bị tổn thương, theo bà Carlos Lopes.

Tình hình hiện tại khiến Jayati Ghosh nhớ đến những năm 2007 và 2008, ngay trước khi cuộc khủng hoảng tài chính bùng nổ, khi giá cả hàng hóa cao và thanh khoản dồi dào. “Các nước giàu đã bơm 22 nghìn tỷ đô la trong thời kỳ đại dịch để bảo vệ nền kinh tế của họ, và nó đang trở thành một vấn đề đối với toàn thế giới, vì lượng thanh khoản dồi dào này thúc đẩy đầu cơ và làm cho hệ thống tài chính không ổn định”.

Những tình huống hiện tại khiến nhà kinh tế Ấn Độ cho rằng “cuộc khủng hoảng tài chính là điều không thể tránh khỏi….nó sẽ đến trong tương lai gần nếu chiến dịch quân sự không sớm dừng lại”.

Điều này cũng nhấn mạnh rằng “các hộ gia đình và công ty ở các nước mới nổi rất dễ bị ảnh hưởng, bởi vì tỷ lệ nợ của họ đang tăng lên đáng kể so với các khoản nợ của các nước họ trong những năm gần đây”.
Rủi ro đến từ cuộc chiến ở Ukraine không chỉ về tài chính, đặc biệt là đối với các nước Kavkaz và Trung Á, quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu của Nga hoặc Ukraine. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây cũng có nguy cơ tước đi số tiền chuyển về của người dân nước họ khi di cư đến Nga để làm việc.

Sự sụt giảm về du lịch của Nga cũng sẽ có tác động đến các nền kinh tế Trung Đông và Bắc Phi. Riêng những quốc gia như Nigeria, nơi nhà nước được hưởng lợi từ việc gia tăng nguồn thu từ dầu mỏ, người dân sẽ tiếp tục phải chịu sự gia tăng của giá lương thực, bởi vì mạng lưới bảo vệ xã hội gần như không tồn tại”, giáo sư Akiko Suwa-Eisenmann tại Trường kinh tế Paris cho hay.

Hồng Ngọc (Theo Lemonde)