Đề xuất đáng chú ý về rút BHXH một lần
Trong phiên thảo luận về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), Chính phủ đưa ra đề xuất 2 phương án hưởng bảo hiểm xã hội một lần, thu hút sự quan tâm của nhiều đại biểu. Trong đó có phương án người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi có hiệu lực trở đi (dự kiến 1/7/2025) thì không được nhận bảo hiểm xã hội một lần.
Sáng 27/5, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi.
Liên quan đến điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với trường hợp người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội, chưa đủ 20 năm đóng và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần, tại kỳ họp thứ 6, Chính phủ trình Quốc hội hai phương án.
Trong đó, phương án 1 được chia làm hai nhóm. Nhóm 1, người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước khi luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm và có đề nghị thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định hiện hành.
Nhóm 2, người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13.
Còn phương án 2, người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.
“Mặc dù hai phương án Chính phủ trình đều chưa phải là những phương án tối ưu, có thể chưa giải quyết triệt để tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần, chưa dự kiến phòng ngừa được phản ứng tập thể người lao động, song đây đang là các phương án chiếm ưu thế, nhất là phương án 1”, bà Nguyễn Thúy Anh nêu.
Cơ quan thẩm tra cho biết, đa số ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành phương án 1 của Chính phủ đề xuất và cũng là ý kiến của đa số người lao động tại một số địa phương được cơ quan chủ trì thẩm tra lấy ý kiến.
Về việc thay thế “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu”, bà Nguyễn Thúy Anh dẫn, Nghị quyết số 27-NQ/TW quy định bãi bỏ “mức lương cơ sở” khi thực hiện cải cách chính sách tiền lương.
Như vậy, theo lộ trình thực hiện, từ 1/7/2024 sẽ không còn “mức lương cơ sở” để làm căn cứ điều chỉnh tiền lương đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu và tính hưởng một số chế độ bảo hiểm xã hội.
Nội dung này chưa được dự liệu đầy đủ khi Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp 6 nên trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý, qua nhiều lần đề nghị, ngày 15/5/2024, Chính phủ mới đề xuất thay “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu” trong dự thảo luật.
Do đây là nội dung mới được đặt ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Chính phủ quan tâm đánh giá tác động và nghiên cứu bổ sung một số nội dung trong dự thảo luật về nguyên tắc cụ thể xác định mức tham chiếu.
Cần quy định căn cứ đóng bảo hiểm xã hội của khu vực doanh nghiệp ít nhất bằng 70% tổng tiền lương, bảo đảm mọi người lao động khi về già có mức lương hưu đủ sống, không thấp hơn mức sống tối thiểu.
Chỉ đạo việc rà soát bổ sung đầy đủ quy định điều khoản chuyển tiếp trong các chính sách, pháp luật có liên quan đến “mức lương cơ sở” để ban hành hoặc trình ban hành quy định mới.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hồng Hạnh (Phó Giám đốc Sở Tư pháp TPHCM) cho rằng 2 phương án rút BHXH một lần đều có ưu điểm, hạn chế riêng.
Không chọn phương án 2, bà Hạnh cho rằng nên giữ chân người lao động bằng sự ưu việt và lợi ích của bảo hiểm xã hội chứ không phải bằng cách giữ 50% số tiền ít ỏi của người lao động.
Nhưng với phương án 1, nữ đại biểu băn khoăn vì những người đóng bảo hiểm xã hội sau khi luật này có hiệu lực sẽ không còn lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.
“Trong khi chưa có chính sách chăm lo hữu hiệu, người lao động vẫn còn mong muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để lo cho những bức thiết của cuộc sống. Khi bản thân và gia đình người lao động ốm đau, phải nhắm mắt vay tín dụng đen, cần cân nhắc việc không cho họ được quyền lựa chọn rút BHXH một lần”, bà Hạnh nêu quan điểm.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cả hai phương án Chính phủ trình về rút BHXH một lần đều chưa phải những phương án tối ưu. Vì vậy, nữ đại biểu đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh sự xáo trộn.
Đồng thời, bà đề xuất một chính sách có thể hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, đó là giao Bảo hiểm xã hội phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội cho người lao động vay không lãi suất hoặc lãi suất rất thấp; mức vay tối đa bằng số tiền người lao động được hưởng nếu rút bảo hiểm xã hội một lần.
“Trường hợp này, sổ bảo hiểm xã hội như một sự đảm bảo khoản vay của người lao động nên thủ tục phải hết sức đơn giản, không phải chứng minh tài sản và thu nhập”, bà Hạnh nói.
Trường hợp người lao động không đồng ý vay, nên cho người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, theo Phó Giám đốc Sở Tư pháp TPHCM.
Đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Thái Bình) cũng nhận định, 2 phương án chưa giải quyết được triệt để tình trạng hưởng BHXH một lần và tạo được sự đồng thuận cao.
Dẫn báo cáo của BHXH Việt Nam, bà Thu cho biết dự báo với đà tăng hiện nay, đến năm 2024 có khoảng 1,4 triệu người hưởng BHXH một lần, cao nhất từ trước đến nay.
“Điều này có nghĩa hàng triệu người lao động ra khỏi lưới an sinh và không được đảm bảo cuộc sống sau này”, nữ đại biểu nhấn mạnh.
Phân tích kỹ từng phương án, nữ đại biểu tỉnh Thái Bình nhận định phương án 1 cơ bản đảm bảo tính kế thừa quy định hiện hành, không gây xáo trộn trong xã hội và hạn chế được tình trạng một số bộ phận người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần.
Hơn nữa, về lâu dài, người tham gia mới không còn được hưởng BHXH một lần, góp phần gia tăng số người ở lại hệ thống BHXH, giảm gánh nặng cho cả xã hội.
Song nếu chọn phương án này, bà Thu lưu ý cần có định hướng truyền thông tham gia BHXH để hướng đến chế độ an sinh bền vững cho người lao động khi ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…
Đại biểu Bùi Thị Quỳnh Thơ (Hà Tĩnh) cho biết dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội nêu rõ căn cứ đóng BHXH quy định là tiền lương tháng theo bảng lương do Nhà nước quy định. Tuy nhiên, hiện tại chế độ tiền lương mới đang được xây dựng dựa trên cơ sở vị trí việc làm, vẫn chưa được ban hành.
Dự thảo luật lần này bổ sung mức tham chiếu thay cho tiền lương cơ sở, là mức tiền lương do Chính phủ quy định dùng để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH.
Theo nữ đại biểu tỉnh Hà Tĩnh, để tính mức đóng – hưởng chế độ BHXH, cần một mức tiền lương cố định làm cơ sở tính toán. “Mức tham chiếu là chỉ sự thay đổi, sẽ khó áp dụng hay xác định dự toán kế hoạch về BHXH trung hạn”, bà Thơ nói.
Bên cạnh đó, đại biểu băn khoăn khi chưa rõ nguyên tắc xác định mức tham chiếu và việc xây dựng mức tham chiếu được thực hiện như thế nào.
“Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm để tính mức hưởng BHXH là vấn đề quan trọng được các đối tượng tham gia quan tâm trước tiên. Một khi cơ sở tính toán chưa có thì việc triển khai BHXH liệu có khả thi?”, đại biểu Thơ đặt vấn đề.
Trong khi đó, đại biểu Trần Khánh Thu băn khoăn khi việc điều chỉnh mức lương làm căn cứ đóng BHXH theo đề xuất của Chính phủ vẫn chưa đủ căn cứ để các đơn vị sự nghiệp tự chủ có thể áp dụng.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên thảo luận nhấn mạnh đây là dự luật có nhiều nội dung lớn, phức tạp, chuyên môn sâu, mang tính xã hội hóa cao, đối tượng chịu sự tác động trực tiếp rất rộng.
Dự thảo luật đến nay đã được tiếp thu, chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu tối đa, giải trình cụ thể ý kiến của các đại biểu Quốc hội, các cơ quan, tổ chức có liên quan.
Sau khi tiếp thu, chỉnh lý, dự thảo luật trình Quốc hội gồm 11 chương, 147 điều, dự kiến được xem xét, thông qua tại kỳ họp này.
Đông Duy
