Đào tạo nhân lực theo đơn đặt hàng nên hay không nên ?

Từ trước đến nay giáo dục đào tạo ở  bậc đại học hay các trường dạy nghề ở Việt Nam phần đông là do xã hội tự vận động. Điều này có nghĩa là đào tạo theo nguyện vọng của học sinh chứ chưa tính đến nhu cầu đầu ra là để cung cấp nhân lực cho các doanh nghiệp phục vụ nhu cầu  phát triển của các doanh nghiệp. Học sinh ra trường phần lớn rơi vào thế bị động, phải tự cạy cục nhờ vả và tìm mọi mối quan hệ để xin việc.  Vì lý do này mà xuyên suốt trong khi đó trong quá trình học tập sinh viên sinh ít khi nhận được sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp mà phải tự thân vận động theo cơ chế thị trường trừ một số trường hợp cá biệt.

Vấn đề đặt ra là hiện nay về nhu cầu nhân sự có tay nghề cao ở Việt Nam là rất lớn, chưa kể đến nhân lực cho một số ngành  đang trở nên rất nóng.  Ví dụ như nhân lực về CNTT, cơ khí, các chuyên gia kinh doanh tầm cỡ quốc tế. Các ngành nghề  như chế tạo  và lắp ráp ô tô, cơ khí chính xác đang đòi hỏi một ngành công nghiệp phụ trợ rất lớn. Chỉ riêng ngành công nghiệp ô tô đã hơn 20 xây dựng chiến lược phát triển ô tô nhưng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam vẫn chưa có được một ngành công nghiệp phụ trợ xứng tầm. Theo  Quyết định số 177/2004/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, thì tỷ lệ sản xuất trong nước đối các loại xe thông dụng như: xe tải, xe khách, xe con phải đạt tỉ lệ nội địa hóa  là 40% vào năm 2005, tăng lên đến 60% vào năm 2010. Theo Quyết định số 1211/QĐ-TTg ngày 24-7-2014, tỷ lệ giá trị sản xuất đối với ô tô đến 9 chỗ ngồi là 30-40% năm 2020, 40-45% năm 2025; Ô tô từ 10 chỗ ngồi trở lên đạt 35-45% vào năm 2020, 50-60% vào năm 2025. Đối với ô tô tải, tỷ lệ này phải đạt 30-40% năm 2020 và 45-55% năm 2025. Kế hoạch là như vậy nhưng sau gần 20 năm phát triển ngành công nghiệp ô tô, đến nay, xe khách, xe tải cơ bản đáp ứng được mục tiêu nội địa hóa đề ra. Cụ thể, xe tải dưới 7 tấn đạt tỷ lệ nội địa hóa trung bình trên 20%; xe khách từ 10 chỗ ngồi trở lên, xe chuyên dụng đạt tỷ lệ 45-55%. Riêng đối với xe cá nhân đến 9 chỗ ngồi, tỷ lệ nội địa hóa bình quân mới đạt 7-10% (trừ dòng xe Innova của Toyota đạt 37%). So sánh các kết quả trên cho thấy tỷ lệ nội địa hóa của xe ô tô sản xuất trong nước thấp hơn nhiều so với mục tiêu đề ra. Chưa kể, các sản phẩm  đã được nội địa hóa mang hàm lượng công nghệ rất thấp như: săm, lốp ô tô, ghế ngồi, gương, kính, bộ dây điện, ắc- quy, sản phẩm nhựa…” trong khi đó  nếu so với các nước trong khu vực, tỷ lệ nội địa hóa ngành ô tô của Việt Nam hiện quá thấp. Tỷ lệ trung bình của các nước trong khu vực đã đạt 65-70%, riêng Thái Lan đạt tới 80%.Vì lý do đó mà ngành công nghiệp ô tô tại Việt Nam đến nay vẫn chỉ dừng lại ở mức lắp ráp chứ chưa đạt tới tiêu chí của ngành sản xuất ô tô thực sự.

Xuất phát từ thực tế đó , mấy năm gần đây ở Việt Nam đã xuất hiện mô hình mới  đào tạo theo chuyên ngành riêng của từng ngành như Học Viên BCVT, Học viện ngoại giao, Điện lực vv…tuy nhiên mô hình này vẫn chỉ là đào tạo theo tên ngành chứ chưa đào tạo trên cơ sở đặt hàng của doanh nghiệp. Mô hình đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp có thể số lượng học sinh, sinh viên sẽ không đạt được về mặt số lượng như kì vọng, nhưng nó lại có ưu việt là số lượng sinh viên đào tạo sẽ không bị dư thừa sau khi tốt nghiệp như tình hình hiện nay. Hiện nay hàng năm ở nước ta hàng triệu sinh viên ra trường nhưng không nhiều trong số đó không kiếm nổi việc làm. Trong khi đó các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp liên danh với nước ngoài  thì luôn trong tình trạng thiếu nhân lực do các ứng viên không đạt được trình độ như kì vọng. Điều đáng buồn là sinh viên ra trường sau khi tốt nghiệp ra trường khi về các doanh nghiệp phần lớn vẫn phải đào tạo lại. Hiện nay ở các trường đại học, các trường dạy nghngoài các việc giảng dạy về chuyên môn, các trường còn đào tạo thêm về ngoại ngữ và  kĩ năng sống. Tuy nhiên do không có yêu cầu cụ thể theo đơn đặt hàng nên phần đông các em học sinh sinh viên không có những ưu tiên đầu tư cho những môn học đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp như ngoại ngữ, tin học. Những môn này chắc chắn sẽ được các em ưu tiên đầu tư có đơn vị nào đó đặt hàng và đưa ra yêu cầu ngay khi các em đặt chân vào trường.

Việc đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiêp là việc khó, rất khó chứ không hề dễ, bởi nó đòi hỏi giữa Bộ GD-ĐT và các ngành khác trong toàn quốc phải có sự phối hợp hết sức chặt chẽ  từ khâu  đặt hàng đào tạo đến chương trình đào tạo trong suốt những năm học tập, trong đó lưu ý đến những chương trình tập sự và cho sinh làm quen tiếp cận công việc tại doanh nghiệp. Với lại chương trình đào tạo theo đơn đặt hàng không phải là ai cũng đồng ý vì đây là ý tưởng có thể động chạm đến quyền lợi của nhiều người, nhiều nhóm người.

Mấy năm gần đây trường Đại học FPT, Các Khoa toán tin của các trường đại học  là những nơi đào tạo CNTT rất tốt, cung cấp một lượng nhân lực chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước. Nhiều doanh nghiệp đã trực tiếp đến các địa chỉ này xem xét và tài trợ cho các em và nuôi dưỡng nhân tài cho doanh nghiệp. Tuy nhiên những đơn đặt hàng này mới chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ lẻ chứ chưa thành một chủ trương chung trong chương trình nghị sự giữa Bộ GD-ĐT và các doanh nghiệp trong cả nước.

Vì vậy để phục vụ chiến lược xây dựng quốc gia hùng cường, để sớm đạt được những mục tiêu mà Đảng và nhà nước đã đề ra đòi hỏi các Bộ , Ngành phải luôn luôn có những ý tưởng mới trong mọi khía cạnh cuộc sống, trong đó ưu tiên đặc biệt tới giáo dục và phát triển nhân lực. Ở thời đại công nghệ số và thời đại 4.0 một quốc gia muốn phát triển thịnh vượng ngoài những tài nguyên khoáng sản sẵn có thì tài sản quý giá nhất phải kể đến đó là con người. Con người là tài sản đáng giá nhất và là nhân tố quyết định đến sự thành công và thịnh vượng của một quốc gia.

Để có những nhân lực tốt có chuyên môn và tay nghề cao, có bản lĩnh chính trị vững vàng luôn đặt lợi ích quốc gia , dân tộc lên trên hết thì công việc đào tạo và sử dụng con người phải được coi là quốc sách của dân tộc. Con người Việt Nam cần cù, thông minh và ham học hỏi, vì vậy mỗi người chúng ta phải có trách nhiệm để kích hoạt tinh thần đó nhằm sớm xây dựng Việt Nam thành một quốc gia phát triển và thịnh vượng sánh vai với các cường quốc năm châu

Đỗ Mạnh

* Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm riêng của tác giả