Chưa kịp phục hồi, kinh tế thế giới lại hứng chịu “đòn giáng” từ xung đột Nga-Ukraine
Trang Sydney Morning Herald (SMH) của Australia cho biết, sau khi chịu tác động mạnh mẽ từ đại dịch Covid-19, khiến giá hàng hóa và chi phí vận chuyển tăng vọt, chuỗi cung ứng toàn cầu giờ đây lại sắp bước vào một giai đoạn khó khăn mới, trong bối cảnh Nga triển khai chiến dịch quân sự tại Ukraine.
Xung đột vũ trang giữa Nga và Ukraine cùng biến động tài chính không chỉ đe dọa nền kinh tế Nga, mà còn khiến kinh tế toàn cầu chao đảo. Thị trường tài chính thế giới đang rung chuyển, ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của toàn nhân loại, từ những công nhân nhập cư người Uzbekistan, công dân châu Âu đến những gia đình nghèo khổ Yemen.
Ngay cả khi căng thẳng leo thang giữa Nga và Ukraine chưa xảy ra, nền kinh tế toàn cầu vốn dĩ đã ở tình trạng báo động với một loạt gánh nặng như lạm phát gia tăng, các chuỗi cung ứng phức tạp, bên cạnh giá cổ phiếu sụt giảm. Cuộc khủng hoảng tại Ukraine vừa phóng đại những mối đe dọa nói trên, vừa làm phức tạp các giải pháp tiềm năng cho nền kinh tế thế giới.
Nga có phải chỉ là một trạm xăng dầu của thế giới?
Trang SMH cho rằng, một cuộc tấn công trực diện của quân đội Nga có thể khiến giá năng lượng và lương thực tăng chóng mặt, gây lo ngại lạm phát và khiến giới đầu tư bất an. Điều này có thể dẫn tới sự kết hợp giữa mối đe dọa đầu tư và tăng trưởng kinh tế trên toàn thế giới.
Tuy nhiên, những tác động khắc nghiệt và nhất thời từ cuộc xung đột này sẽ không tàn khốc bằng việc các nền kinh tế đã bị “tê liệt” do sự bùng phát của virus SAR-CoV-2 trong hai năm 2019 và 2020.
Nga là một quốc gia rộng lớn, trải dài xuyên lục địa, với tổng dân số hơn 146 triệu người. Nước này sở hữu một kho vũ khí hạt nhân khổng lồ và là nhà cung cấp chính của các mặt hàng năng lượng như dầu, khí đốt và nguyên liệu thô, giúp các nhà máy trên thế giới duy trì hoạt động.
Không giống như Trung Quốc, vốn là cường quốc sản xuất và nguồn cung thống trị trong các chuỗi ung ứng phức tạp của thế giới, Nga chỉ đóng vai trò nhỏ trong nền kinh tế toàn cầu.
Italy, có số dân chỉ bằng một nửa của Nga và sở hữu ít tài nguyên thiên nhiên hơn, nhưng nền kinh tế nước này thậm chí còn lớn gấp đôi “xứ sở bạch dương”. Tương tự, Ba Lan xuất khẩu nhiều hàng hóa sang EU hơn Nga.
Giáo sư Jasson Furman, nhà kinh tế học thuộc Đại học Harvard và là cựu cố vấn kinh tế của Tổng thống Barack Obama, cho rằng: “Nga không đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, trừ lĩnh vực dầu và khí đốt. Về cơ bản nước này là một trạm xăng dầu lớn của thế giới”.
Nhưng cần phải lưu ý rằng việc một trạm xăng đóng cửa có thể gây ra sự tê liệt cho những đối tượng phụ thuộc vào đó. Kết quả là vẫn sẽ có những thiệt hại kinh tế xảy ra. Thiệt hại có thể không đồng đều trên toàn cầu, có thể mạnh mẽ ở một số quốc gia và ngành công nghiệp sử dụng năng lượng của Nga, nhưng không đáng chú ý ở những quốc gia khác, theo SMH.
Châu Âu là nơi tiếp nhận gần 40% lượng khí đốt tự nhiên và 25% lượng dầu từ Nga. Vì thế, châu lục này có khả năng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Các tác động sẽ được thể hiện ngay lập tức trên các hóa đơn của hệ thống sưởi dầu và khí đốt, vốn đã tăng vọt từ nửa cuối năm ngoái.
Dự trữ khí đốt tự nhiên của châu Âu đang ở mức thấp hơn 1/3 so với công suất, trong khi thời tiết mùa Đông ngày càng trở nên lạnh giá hơn. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã cáo buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin cố tình giảm nguồn cung khí đốt để đạt được lợi thế chính trị.
Tiếp theo hiện tượng dầu và khí đốt tăng giá, giá của thực phẩm cũng đã tăng lên mức cao nhất trong hơn một thập kỷ.
Thiệt hại của xung đột vũ trang đối với nền kinh tế toàn cầu sẽ ở mức tương đối nhẹ, nhưng chỉ trong trường hợp Nga và Ukraine không phải cường quốc kinh tế. Cả hai nước này đều khẩu năng lượng, kim loại quý, lúa mì và các mặt hàng khác, chiếm 2% tổng sản phẩm quốc nội của thế giới.
Hầu hết các nền kinh tế lớn hạn chế xúc tiến thương mại với Nga. Đối với Mỹ, con số này là 0,5% tổng kim ngạch thương mại, còn đối với Trung Quốc là khoảng 2,4%.
Adam Slater, nhà kinh tế hàng đầu tại Oxford Economics, cho biết: “Không thể để xung đột tiếp tục leo thang nghiêm trọng. Tác động của cuộc giao tranh Nga – Ukraine đối với Mỹ, Trung Quốc và các quốc gia mới nổi cần được hạn chế”. Ông Slater dự đoán GDP toàn cầu sẽ giảm 0,2% trong năm nay.
Nga là nhà cung cấp dầu mỏ, khí đốt tự nhiên và kim loại cực kỳ quan trọng. Việc tăng giá đối với những mặt hàng này chắc chắn sẽ gây thiệt hại kinh tế trên toàn thế giới.
Ngoài ra, Nga còn là nhà cung cấp lúa mỳ lớn nhất thế giới, cùng với Ukraine, chiếm gần 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu. Đối với một số quốc gia, sự phụ thuộc vào Nga còn lớn hơn nữa. Nguồn lúa mỳ của Nga chiếm hơn 70% tổng lượng lúa mì nhập khẩu của Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ.
Điều này sẽ gây thêm căng thẳng cho Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đang ở giữa cuộc khủng hoảng kinh tế và phải vật lộn với lạm phát đang lên tới gần 50%. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, giá thực phẩm, nhiên liệu và điện đang tăng chóng mặt.
Thế giới sẽ phải đối mặt với những gì?
Theo SMH, các nhà phân tích đang theo dõi cuộc xung đột ở châu Âu và đã vạch ra một loạt các kịch bản, từ mức nhẹ đến nghiêm trọng. Các thương gia và nhà đầu tư chứng khoán Phố Wall cũng đang “nín thở” theo dõi diễn biến của cuộc xung đột.
Việc các thị trường tăng hay giảm sẽ phụ thuộc vào diễn biến cuộc khủng hoảng giữa Nga và Ukraine. Và liệu Tổng thống Nga Vladimir Putin có phản ứng lại các lệnh trừng phạt bằng cách ngừng cung cấp nguồn khí đốt quan trọng cho châu Âu hay không.
Như những gì thế giới đã chứng kiến từ đại dịch, những gián đoạn nhỏ ở một khu vực có thể tạo ra những gián đoạn lớn ở khoảng cách xa hơn. Tình trạng thiếu hụt cục bộ và giá cả tăng – dù là khí đốt, lúa mỳ, nhôm hay nickel – đều có thể tạo ra hiệu ứng domino trong một thế giới vẫn đang phải vật lộn để phục hồi sau đại dịch.
Sau khi cuộc khủng hoảng tại Ukraine xảy ra, giá dầu Brent đã vượt mốc 100 USD/thùng. Đây là lần đầu tiên giá dầu Brent vượt ngưỡng này kể từ năm 2014. Giá dầu WTI cũng tiến sát mốc 100 USD/thùng.
Do phần lớn châu Âu phụ thuộc vào khí đốt và than nhiệt của Nga, nhà phân tích Matthew Hope của Credit Suisse cảnh báo, nếu xuất khẩu năng lượng của Nga sang châu Âu bị cắt giảm bởi một trong hai bên, sản xuất công nghiệp sẽ chậm lại đáng kể và gây ra mối đe dọa của một cuộc suy thoái toàn cầu.
Ông Hope nói: “Chúng tôi tin rằng điều này khó xảy ra, vì nó sẽ gây bất lợi cho cả hai bên, nhưng nếu căng thẳng tăng cao và không có giải pháp tốt, không thể loại trừ điều này”.
Theo SMH, cú sốc mang tên giá khí đốt còn làm gia tăng lạm phát và gia tăng các hóa đơn điện nước, kết quả là các hộ gia đình phải thắt chặt chi tiêu. Hy vọng về khả năng gia tăng chi tiêu của người tiêu dùng nhờ gỡ bỏ các hạn chế phòng chống đại dịch giảm bớt.
Đặc biệt, giá khí đốt leo thang gây ra “sự phá hủy nhu cầu” trong các doanh nghiệp công nghiệp, đơn cử như các nhà sản xuất phân bón vốn sử dụng nhiều khí đốt và hiện phải cắt giảm sản lượng. Nông dân đang phải trả nhiều tiền hơn để vận hành máy móc và mua phân bón.
Tại Mỹ, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đang phải đối mặt với mức lạm phát cao nhất trong vòng 40 năm, đạt 7,5% vào tháng 1/2022. Fed dự kiến bắt đầu nâng lãi suất từ tháng tới. Giá năng lượng tăng cao hơn, do xung đột ở châu Âu gây ra, có thể chỉ là tạm thời, nhưng vẫn gây lo lắng về vòng xoáy giá cả tiền lương.
Nhà nghiên cứu Christopher Miller, Trợ lý Giáo sư tại Đại học Tuft, nhận định: “Chúng ta sẽ thấy một đợt lạm phát mới bùng phát”.
Nỗi lo chuỗi cung ứng
Thế giới đang phục hồi mạnh mẽ sau giai đoạn suy thoái bởi đại dịch COVID-19. Các công ty phải cạnh tranh nhằm tìm đủ nguyên liệu và linh kiện để sản xuất hàng hóa, phục vụ nhu cầu đang tăng rất nhanh của khách hàng.
Các nhà máy, cảng và bãi vận chuyển hàng hóa quá tải, đồng nghĩa với việc thiếu hụt, chậm trễ vận chuyển và giá cả cao hơn. Sự gián đoạn của công nghiệp Nga và Ukraine có thể tạo ra sự trì hoãn, khiến tiến trình trở lại điều kiện bình thường thêm khó khăn.
Mark Zandi, nhà kinh tế học tại Moody’s Analytics, lưu ý rằng Nga và Ukraine cùng sản xuất 70% số lượng neon trên thế giới, cho thấy vai trò quan trọng trong việc sản xuất chất bán dẫn. Điều đó khiến xung đột giữa hai nước đặc biệt đáng lo ngại, bởi thế giới nói chung và các nhà sản xuất ô tô nói riêng đang phải chịu đựng tình trạng thiếu chip máy tính.
Xung đột giữa Nga và Ukraine 8 năm trước liên quan đến Crimea đã khiến giá neon tăng 600%, dù Zandi nhấn mạnh các nhà sản xuất chip sau đó đã tích trữ neon và tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho nguồn cung cấp của Nga.
Nga và Ukraine cùng cung cấp 13% titan trên thế giới, được sử dụng để sản xuất máy bay phản lực chở khách và 30% palađi, được sử dụng cho ô tô, điện thoại di động và chất hàn răng. Nga cũng là nước sản xuất niken lớn, được sử dụng để sản xuất pin ô tô điện và thép. “Các chuỗi cung ứng đang không thể theo kịp”, Vanessa Miller, đối tác của Foley & Lardner LLP chuyên về chuỗi cung ứng cho biết.
Điều phương Tây không mong đợi nhất
Một kết quả không mong đợi từ những đòn trừng phạt của phương Tây là Nga sẽ thúc đẩy mối quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn với Trung Quốc. Hai quốc gia này gần đây đã đàm phán một hợp đồng kéo dài 30 năm, để Nga cung cấp khí đốt cho Trung Quốc, thông qua một đường ống dẫn khí đốt mới.
Ông Carl Weinberg, nhà kinh tế trưởng tại Tổ chức High Frequency Economics, cho biết: “Nga có khả năng sẽ xoay hướng xuất khẩu năng lượng và hàng hóa sang Trung Quốc”.
Theo SMH, cuộc khủng hoảng cũng góp phần vào việc đánh giá lại cấu trúc nền kinh tế toàn cầu và tạo lo ngại về khả năng tự cung tự cấp. Đại dịch đã nêu bật mặt trái của các chuỗi cung ứng xa xôi dựa vào chiến lược sản xuất tinh gọn.
Giờ đây, sự phụ thuộc vào khí đốt từ Nga của châu Âu cũng đang thúc đẩy các cuộc thảo luận về việc mở rộng các nguồn năng lượng, có thể ngăn cản sự hiện diện của Nga trong nền kinh tế toàn cầu.
Chuyên gia Jeffrey Schott, một thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, nhận định: “Về lâu dài, cuộc xung đột với Nga sẽ thúc đẩy một châu Âu đa dạng hóa hơn. Đối với Nga, chi phí thực tế sẽ lớn dần theo thời gian, làm cho các hoạt động thương mại quốc tế của nước này gặp khó khăn và gây cản trở đầu tư nước ngoài”.
Bảo Trâm (Theo Sydney Morning Herald)
