Chìa khóa kết thúc đại dịch?
Đại dịch Covid-19 đã làm cho cả thế giới đắm chìm trong lo âu, hoảng sợ trong vòng 8 tháng qua. Có thể nói, còn quá ít hiểu biết về loại virus này. BBT Cánh Cò xin giới thiệu bài báo của Ariana Eunjung Cha, đăng trên báo Washington Post, đây là một bài viết rất hay về những nghiên cứu trong thời gian ngắn ngủi nhưng cực kỳ quan trọng và hấp dẫn.
Cô Ariana là một phóng viên. Trước đây cô từng là trưởng văn phòng của The Washington Post tại Bắc Kinh, Thượng Hải và San Francisco, phóng viên tại Baghdad và là một phóng viên công nghệ có trụ sở tại Washington. Trước khi trở thành một nhà báo, Ariana từng là một nhà phân tích lập trình tại Phố Wall. Cô có bằng khoa học máy tính tại Đại học Columbia.
40% những người bị nhiễm virus Corona không có triệu chứng. Liệu đó có phải là chìa khóa kết thúc đại dịch?
Nghiên cứu mới cho thấy một số người trong chúng ta có thể được bảo vệ một phần do đã từng gặp phải các virus Corona cảm lạnh thông thường. Khi nhà nghiên cứu Monica Gandhi bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về các đợt bùng phát của loại virus Corona mới, đã kinh ngạc bởi số lượng người nhiễm bệnh không có triệu chứng rất cao.
Một nơi trú ẩn dành cho người vô gia cư ở Boston có 147 cư dân bị nhiễm bệnh, nhưng 88% không có triệu chứng mặc dù họ chia sẻ không gian sống. Một nhà máy gia cầm của Tyson Foods ở Springdale, Ark.,đã có 481 ca nhiễm, và 95% là không có triệu chứng. Các nhà tù ở Arkansas, North Carolina, Ohio và Virginia trong số 3.277 người bị nhiễm, 96% không có triệu chứng.
Trong suốt 7 tháng hoành hành toàn cầu, dịch Covid-19 đã cướp đi sinh mạng của hơn 700.000 người. Nhưng Gandhi bắt đầu nghĩ rằng bí ẩn lớn hơn có thể là tại sao nó lại khiến nhiều người trên thực tế, không bị tổn thương đến vậy.
Cô tự hỏi, những người nhiễm mà không có triệu chứng, sống hoặc làm việc gần gũi với những người khác bị ốm nặng, điều gì đó đã bảo vệ họ? “Liều lượng” tiếp xúc với virus của họ có tạo nên sự khác biệt không? Nó có phải là yếu tố di truyền không? Hoặc có thể một số người đã có một phần sức đề kháng với virus, trái với hiểu biết ban đầu của chúng ta?
Những nỗ lực để hiểu về sự đa dạng của căn bệnh này cuối cùng cũng bắt đầu mang lại kết quả, làm dấy lên hy vọng kiến thức sẽ giúp đẩy nhanh sự phát triển của vaccine và liệu pháp điều trị hoặc thậm chí có thể tạo ra những con đường mới hướng tới khả năng miễn dịch bầy đàn trong đó có đủ dân số phát triển một phiên bản nhẹ của virus rằng chúng ngăn chặn sự lan rộng hơn nữa và đại dịch kết thúc.
Gandhi, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học California tại San Francisco cho biết: “Tỷ lệ cao nhiễm bệnh không có triệu chứng là một điều tốt. Đó là một điều tốt cho cá nhân và một điều tốt cho xã hội”.
Dịch Covid-19 đã để lại nhiều đầu mối: sự lây truyền không đồng đều ở các khu vực khác nhau trên thế giới, tác động chủ yếu là nhẹ đối với trẻ em. Có lẽ điều đáng kinh ngạc nhất là tỷ lệ người nhiễm bệnh không có triệu chứng lớn bất thường. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh tháng trước ước tính tỷ lệ đó vào khoảng 40%.
Những đầu mối đó đã lái các nhà khoa học đi theo các hướng khác nhau: Một số đang xem xét vai trò của các tế bào thụ cảm, mà virus sử dụng để xâm nhập vào cơ thể, tìm hiểu rõ hơn về vai trò của tuổi tác và di truyền. Những người khác đang nghiên cứu về khẩu trang và liệu chúng có thể lọc vừa đủ lượng virus để có các trường hợp nhẹ hoặc không có triệu chứng gì không.
Lý thuyết tạo ra sự phấn khích nhất trong những tuần gần đây là một số người trong chúng ta có thể đã có miễn dịch một phần.
Khi SARS-CoV-2 lần đầu tiên được xác định vào ngày 31/12/2019, các quan chức y tế công cộng coi đây là một loại virus “mới” vì đây là lần đầu tiên nó được thấy ở người, có lẽ không có khả năng miễn dịch với nó. Hiện tại đã có một số bằng chứng manh nha, cho thấy rằng giả định đó có thể đã sai.
Một giả thuyết gây kinh ngạc được củng cố bởi hàng loạt các nghiên cứu gần đây là một bộ phận dân số thế giới có thể được bảo vệ một phần nhờ các tế bào T “nhớ”, một thành phần trong hệ thống miễn dịch được huấn luyện để nhận ra những kẻ ngoại xâm. Điều này có thể bắt nguồn do bảo vệ chéo, do tiêm chủng cơ bản từ tuổi ấu thơ. Hoặc, như một bài báo được xuất bản hôm thứ Ba trên tạp chí Science đã gợi ý, nó có thể liên quan đến các lần đụng độ trước đây với các coronavirus khác, chẳng hạn như những loại gây ra cảm lạnh thông thường.Giám đốc Viện Y tế Quốc gia Francis Collins nhận xét trong một bài đăng trên blog rằng: “Điều này có khả năng giải thích tại sao một số người dường như chống lại được virus và có thể ít bị bệnh nặng hơn”.
Ở cấp độ dân số, những phát hiện như vậy, nếu được xác thực, có thể có tác động sâu rộng. Thử nghiệm kháng thể đã thu hút được sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu và các quan chức Chính phủ trong cuộc chiến chống lại sự bùng phát của coronavirus. (John Farrell, Jonathan Baran / The Washington Post)
Hans-Gustaf Ljunggren, một nhà nghiên cứu tại Viện Karolinska của Thụy Điển và những người khác đã gợi ý rằng khả năng miễn dịch của cộng đồng đối với coronavirus có thể cao hơn đáng kể so với những gì đã được đề xuất bởi các nghiên cứu huyết thanh học. Tại các cộng đồng ở Boston, Barcelona, Vũ Hán và các thành phố lớn khác, tỷ lệ người được ước tính có kháng thể và do đó có thể được miễn dịch hầu hết chỉ ở con số đơn lẻ. Nhưng nếu những người được bảo vệ một phần bởi các tế bào T, điều đó sẽ nâng mức độ miễn dịch của cộng đồng cao hơn nhiều. Ljunggren nói, đây sẽ là “tin rất tốt từ góc độ sức khỏe cộng đồng”.
Một số chuyên gia đã đi xa đến mức suy đoán liệu một số xu hướng đáng ngạc nhiên gần đây trong dịch tễ học của coronavirus – tỷ lệ lây nhiễm giảm ở Thụy Điển, nơi không có các yêu cầu về đóng cửa hoặc đeo khẩu trang trên diện rộng, hay tỷ lệ lây nhiễm cao ở các khu vực nghèo của Mumbai nhưng bệnh ít nghiêm trọng – có thể là do khả năng miễn dịch đã có từ trước.
Những người khác nói rằng còn quá sớm để đưa ra kết luận như vậy. Anthony S. Fauci, chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm của Hoa Kỳ, cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng trong khi những ý tưởng này đang được nghiên cứu nhiều, những lý thuyết như vậy vẫn chưa được chín muồi. Ông đồng ý rằng có thể có khả năng miễn dịch đã có từ trước ở một số cá nhân . Và ông cho biết lượng virus mà một người nào đó tiếp xúc, được gọi là chủng cấy (inoculums), “gần như chắc chắn là một yếu tố quan trọng và có khả năng xảy ra” dựa trên những gì chúng ta biết về các loại viruskhác. Nhưng Fauci cảnh báo rằng có nhiều lý do, bao gồm tuổi trẻ và sức khỏe nói chung. Quyết định liệu một cá nhân cụ thể có thể tránh khỏi căn bệnh này hay chết vì nó. Ông cũng nhấn mạnh rằng ngay cả những người bị bệnh nhẹ cũng có thể có các vấn đề sức khỏe kéo dài. Theo quan điểm của ông, điều đó củng cố nhu cầu tiếp tục cảnh giác trong việc giữ khoảng cách xã hội, đeo khẩu trang và các biện pháp phòng ngừa khác. Fauci nói: “Có rất nhiều yếu tố chưa biết khác có thể là lý do tại sao một người nào đó bị nhiễm lại không có triệu chứng. Đó là một vấn đề rất khó xác định.”
Bộ máy ghi nhớ (Immune memory machine)
Các ý tưởng dựa trên xét nghiệm máu rằng: 20% một số cộng đồng ở New York có thể được miễn dịch, 7,3% ở Stockholm, 7,1% ở Barcelona. Những con số đó đến từ việc xem xét các kháng thể trong máu của mọi người thường phát triển sau khi họ tiếp xúc với virus. Nhưng các nhà khoa học tin rằng một phần khác của hệ thống miễn dịch là tế bào T, một loại tế bào bạch cầu điều phối toàn bộ hệ thống miễn dịch, thậm chí có thể quan trọng hơn trong việc chống lại Coronavirus.
Các nghiên cứu gần đây đã gợi ý rằng các kháng thể từ Coronavirus dường như chỉ tồn tại trong hai đến ba tháng ở một số người. Trong khi nghiên cứu trên tế bào T và virus Coronavirus chỉ mới bắt đầu từ việc xét nghiệm tế bào T tốn nhiều công sức hơn nhiều so với xét nghiệm kháng thể, nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, nhìn chung, tế bào T có xu hướng tồn tại lâu hơn.
Một trong những nghiên cứu tiên phong về Coronavirus và tế bào T đã được công bố vào giữa tháng 5 trên tạp chí Cell của Alessandro Sette, Shane Crotty và những người khác tại Viện Miễn dịch học La Jolla gần San Diego.
Nhóm đang nghiên cứu máu từ những người đang hồi phục sau nhiễm Coronavirus và muốn so sánh với mẫu từ những người đối chứng không bị nhiễm, đó là những người đã hiến máu cho ngân hàng máu từ năm 2015 đến năm 2018. Các kết quả tìm thấy trong 40-60% các mẫu cũ này, các tế bào T dường như nhận ra SARS-CoV-2.
Sette nói: “Virus thậm chí không tồn tại vào thời điểm đó, vì vậy để có được phản ứng miễn dịch này là điều rất đáng chú ý”. Các nhóm nghiên cứu từ năm địa điểm khác đã báo cáo những phát hiện tương tự. Trong một nghiên cứu từ Hà Lan, các tế bào T đã phản ứng với virus trong 20% mẫu. Ở Đức, 34%. Ở Singapore, 50%.
Các nhóm khác nhau đưa ra giả thuyết điều này có thể là do trước đó đã tiếp xúc với các mầm bệnh tương tự. Có lẽ tình cờ, SARS-CoV-2 là một phần của một họ virus lớn. Hai trong số đó – SARS và MERS đã gây chết người và dẫn đến các đợt bùng phát tương đối ngắn và được kiểm soát. Bốn biến thể Coronavirus khác, gây ra cảm lạnh thông thường, lưu hành rộng rãi mỗi năm nhưng thường chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ. Sette gọi chúng là “anh em họ của SARS-CoV-2 ít ác hiểm hơn”. Sette và những người khác trong nhóm đã báo cáo nghiên cứu mới trên tạp chí Science, cung cấp bằng chứng cho thấy phản ứng của tế bào T có thể là do ghi nhớ coronavirus “cảm lạnh thông thường”. Ông nói: “Hệ thống miễn dịch về cơ bản là một bộ máy ghi nhớ. Nó nhớ và chiến đấu mạnh mẽ hơn.”
Điều thú vị là, các nhà nghiên cứu đã lưu ý trong bài báo của họ, phản ứng mạnh nhất mà họ thấy là chống lại các protein gai mà virus sử dụng để chui vào các tế bào, giả thiết rằng chỉ ít bản sao virus vượt qua được các lớp bảo vệ này. Sette cho rằng: “Mô hình hiện tại giả định rằng bạn được bảo vệ hoặc bạn không được bảo vệ, đó là điều có hoặc không. Nhưng nếu một số người có một số mức độ miễn dịch đã có từ trước, điều đó có thể cho thấy đó không phải là một sự bật mở khóa mà là tiếp tục”.
Chủng vaccines thời thơ ấu (Chidhood Vaccines)
Tại Bệnh viện Mayo ở Rochester, Minn., hợp tác với các chuyên gia dữ liệu lâm sàng Andrew Badley và các nhà khoa học khác đã xem xét hồ sơ từ 137.037 bệnh nhân được điều trị tại hệ thống y tế để tìm kiếm mối quan hệ giữa tiêm chủng và nhiễm Coronavirus. Họ biết rằng thuốc chủng ngừa bệnh đậu mùa, chẳng hạn, đã được chứng minh là có thể bảo vệ khỏi bệnh sởi và ho gà. Ngày nay, một số loại vắc xin hiện có đang được nghiên cứu để xem liệu loại vắc xin nào có thể cung cấp khả năng bảo vệ chéo chống lại SARS-CoV-2 hay không.
Kết quả thật hấp dẫn: Bảy loại vắc-xin được tiêm trong một, hai hoặc 5 năm trước đây có liên quan đến việc làm giảm tỷ lệ nhiễm coronavirus mới. Hai loại vắc-xin đặc biệt dường như cho thấy mối liên hệ chặt chẽ hơn: Những người đã tiêm vắc-xin viêm phổi trong quá khứ gần đây dường như giảm 28% nguy cơ mắc bệnh coronavirus. Những người được tiêm vắc xin bại liệt giảm 43% nguy cơ.
Venky Soundararajan, giám đốc khoa học, nhớ lại khi lần đầu tiên nhìn thấy mức độ giảm lớn như thế này, ngay lập tức ông nhấc điện thoại của mình và gọi cho Badley: “Tôi nói điều này thậm chí có thể chăng?”.
Nhóm nghiên cứu đã xem xét hàng chục cách giải thích khác cho sự khác biệt. Họ đã điều chỉnh tỷ lệ mắc coronavirus theo địa lý, nhân khẩu học, các bệnh đi kèm, ngay cả khi mọi người đã chụp quang tuyến vú hoặc soi ruột già với giả định rằng những người được chăm sóc phòng ngừa có thể phù hợp hơn với khoảng cách xã hội. Nhưng mức giảm rủi ro vẫn còn lớn. Soundararajan chia sẻ: “Điều này làm chúng tôi hoàn toàn ngạc nhiên. Khi bắt đầu, chúng tôi không mong đợi bất cứ điều gì có thể một hoặc hai loại vaccine có mức độ bảo vệ chừng mực.”
Nghiên cứu chỉ mang tính chất quan sát và không thể chỉ ra mối liên hệ nhân quả theo thiết kế, nhưng các nhà nghiên cứu của Mayo đang tìm cách định lượng hoạt động của các loại vaccine này trên coronavirus để làm tiêu chuẩn cho các loại vaccine mới do các công ty như Moderna tạo ra. Ông nói, nếu các vaccine hiện có có khả năng bảo vệ như những vaccine mới đang được phát triển, chúng có thể thay đổi toàn bộ chiến lược làm vaccine của thế giới.
Di truyền và sinh học
Trong khi đó, tại trụ sở NIH ở Bethesda, Md., Alkis Togias đã tập trung vào một nhóm đối tượng bị ảnh hưởng nhẹ: trẻ em. Ông tự hỏi liệu nó có thể liên quan gì đến thụ thể được gọi là ACE2, qua đó virus bám lấy để xâm nhập vào cơ thể.
Ở những người khỏe mạnh, các thụ thể ACE2 thực hiện chức năng quan trọng là giữ huyết áp ổn định. Loại coronavirus mới bám chặt với ACE2, nơi nó nhân bản. Các công ty dược phẩm đang cố gắng tìm ra cách giảm thiểu các thụ thể hoặc đánh lừa virus tự gắn vào thuốc để nó không nhân lên và di chuyển khắp cơ thể.
Togias hỏi, liệu có khả năng ở trẻ em, biểu hiện thụ thể theo cách tự nhiên khiến chúng ít bị nhiễm trùng hơn không?
Ông cho biết các bài báo gần đây đã đưa ra những phát hiện phản trực giác về một nhóm nhỏ trẻ em – những trẻ mắc nhiều bệnh dị ứng và hen suyễn. Các thụ thể ACE2 ở những đứa trẻ đó đã giảm dần, và khi chúng tiếp xúc với một chất gây dị ứng như lông mèo, các thụ thể này tiếp tục giảm. Những phát hiện đó, kết hợp với dữ liệu từ các bệnh viện cho thấy hen suyễn dường như không phải là một yếu tố có nguy cơ đối với virus đường hô hấp.
Ông nói: “Chúng tôi nghĩ rằng các phản ứng dị ứng có thể bảo vệ bạn bằng cách điều chỉnh hạ thấp cơ quan thụ cảm. Tất nhiên đó chỉ là lý thuyết”.
Togias, người phụ trách sinh học hô hấp của Viện Quốc gia về Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm, đang xem xét cách các thụ thể đó biểu hiện khác nhau theo độ tuổi của con người, như một phần của nghiên cứu 2.000 gia đình Hoa Kỳ. Bằng cách so sánh những khác biệt đó và phản ứng miễn dịch trong các gia đình, họ hy vọng có thể hiểu rõ hơn về vai trò của các thụ thể.
Ngoài ra, một số nghiên cứu di truyền cho thấy các biến thể trong gen liên quan đến ACE2 với những người từ các khu vực địa lý nhất định, chẳng hạn như Ý và các vùng của châu Á, có các đột biến riêng biệt. Không ai biết những khác biệt này có ý nghĩa như thế nào đối với sự lây nhiễm, nhưng đó là một lĩnh vực thảo luận tích cực trong cộng đồng khoa học
Khẩu trang
Trước đại dịch, nhà nghiên cứu Gandhi của Đại học California, chuyên về HIV. Nhưng giống như các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm khác ngày nay, bà đã dành nhiều thời gian để nghĩ về Coronavirus. Và khi xem xét kỹ lưỡng dữ liệu về các đợt bùng phát, bà nhận thấy điều gì có thể là một mô hình: Mọi người đeo khẩu trang ở những nơi có tỷ lệ ca nhiễm không có triệu chứng là cao nhất.
Các con số trên hai tàu du lịch đặc biệt đáng chú ý. Trong Diamond Princess, nơi không sử dụng khẩu trang và có khả năng virus đã di chuyển tự do, 47% trong số những người được kiểm tra không có triệu chứng. Nhưng trong con tàu du lịch Argentina ở Nam Cực, nơi bùng phát dịch bệnh vào giữa tháng 3 và khẩu trang phẫu thuật được cấp cho tất cả hành khách và khẩu trang N95 cho thủy thủ đoàn, 81% không có triệu chứng.
Tương tự, tỷ lệ nhiễm trùng không có triệu chứng cao cũng được ghi nhận tại một đơn vị lọc máu nhi khoa ở Indiana, một nhà máy hải sản ở Oregon và một tiệm làm tóc ở Missouri, tất cả đều sử dụng khẩu trang. Gandhi cũng bị thu hút bởi các quốc gia như Singapore, Việt Nam và Cộng hòa Séc có chế độ đeo khẩu trang ở cấp độ dân số. Bà nói rằng: “Họ có các ca nhiễm nhưng ít tử vong hơn”. Các tài liệu khoa học về liều lượng virus có từ khoảng năm 1938 khi các nhà khoa học bắt đầu tìm thấy bằng chứng cho thấy việc tiếp xúc với 1 bản sao của virus có thể dễ dàng qua khỏi hơn là tiếp xúc với một tỷ bản sao của virus. Các nhà nghiên cứu gọi đó là liều lây nhiễm: ID50 hoặc liều mà 50% dân số sẽ bị nhiễm (ID50: Infection Dose 50%)
Mặc dù chúng ta không biết mức độ các bản sao đó có thể là bao nhiêu đối với Coronavirus (sẽ là phi đạo đức nếu phơi nhiễm con người theo cách này), nghiên cứu trước đây về các loại virus không gây chết người khác cho thấy rằng mọi người có xu hướng ít ốm hơn với liều lượng thấp hơn và nhiều bệnh hơn với liều lượng cao hơn . Một nghiên cứu được công bố vào cuối tháng 5 liên quan đến chuột lang, khẩu trang và SARS-CoV-2 cho thấy những người được cho che phủ có các trường hợp nhẹ hơn những người không được sử dụng.
Trong một bài báo được xuất bản tháng này trên Journal of General Internal Medicine, Gandhi lưu ý rằng trong một số đợt bùng phát ở giai đoạn đầu của đại dịch, trong đó hầu hết mọi người không đeo khẩu trang, 15% số người bị nhiễm bệnh không có triệu chứng. Nhưng sau đó, khi mọi người bắt đầu đeo khẩu trang, tỷ lệ người không có triệu chứng là 40 đến 45 %.
Bà cho biết, bằng chứng chỉ ra rằng khẩu trang không chỉ bảo vệ người khác như các quan chức y tế Hoa Kỳ nhấn mạnh mà còn bảo vệ cả người đeo. Gandhi đưa ra lập luận gây tranh cãi rằng mặc dù chúng ta chủ yếu nói về các bệnh nhiễm trùng không có triệu chứng là đáng sợ do cách mọi người có thể vô tình lây lan virus, nhưng nó có thể trở thành một điều tốt. Gandhi nói: “Đó là một giả thuyết hấp dẫn rằng nhiễm trùng không có triệu chứng kích hoạt khả năng miễn dịch có thể khiến chúng ta có được khả năng miễn dịch ở cấp độ quần thể cao hơn. Bản thân điều đó sẽ hạn chế sự lây lan”.
Thanh Lê (Theo Washington Post)
