Cải cách trì trệ, nền kinh tế Trung Quốc đang phải trả giá

Trung Quốc đang đối diện với ba lựa chọn quan trọng để giải quyết tình hình kinh tế hiện tại: chấp nhận một cuộc khủng hoảng để đập tan bong bóng bất động sản, tiến hành một quá trình điều chỉnh mô hình kinh tế kéo dài hàng chục năm, hoặc thực hiện cải cách mô hình tăng trưởng.

Tuy nhiên, bất kể lựa chọn nào, Trung Quốc đều phải đối mặt với những thách thức và khó khăn đầy đau đớn.

Khó khăn bủa vây

Trong quá khứ, Chủ tịch Tập Cận Bình đã đề ra một kế hoạch cải cách táo bạo để biến đổi kinh tế Trung Quốc, đặc biệt hướng tới mô hình kinh tế thị trường tự do kiểu phương Tây trước năm 2020.

Kế hoạch này định rõ rằng dịch vụ và tiêu dùng sẽ là động cơ chính của nền kinh tế. Nhiều biện pháp cải cách đã được đưa ra để sửa đổi mô hình tăng trưởng cổ điển không còn phù hợp với thực tế phát triển kinh tế ngày nay.

Tuy nhiên, hầu hết các nỗ lực cải cách này đã gặp khó khăn và không đạt được mục tiêu. Theo Reuters, kinh tế Trung Quốc vẫn chủ yếu dựa vào các chính sách cũ, dẫn đến sự gia tăng khối nợ và tình trạng dư thừa công suất trong ngành công nghiệp ngày càng nghiêm trọng.

Những nỗ lực cải cách không thành công đã đặt ra nhiều câu hỏi về tương lai của Trung Quốc. Nhiều chuyên gia tin rằng, nếu tình trạng tăng trưởng kinh tế tiếp tục giảm sút theo kiểu Nhật Bản vào những năm 1990, thì đó có thể là kết quả khả dĩ nhất. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đối diện với nguy cơ còn nghiêm trọng hơn.

Giáo sư William Hurst tại Đại học Cambridge cảnh báo rằng: “Mọi vấn đề thường tiến triển từ từ cho đến khi xảy ra đột ngột. Trong tương lai gần, Trung Quốc có thể đối mặt với rủi ro cao về khủng hoảng tài chính hoặc khủng hoảng kinh tế, gây ra những tác động xã hội và chính trị nghiêm trọng đối với chính phủ. Có ngày Trung Quốc sẽ phải đối mặt với những rắc rối nghiêm trọng hơn mà họ từng cố gắng tránh.”

Khi Trung Quốc bước ra khỏi mô hình kinh tế kế hoạch vào những năm 1980, họ vẫn là một quốc gia nông nghiệp, thiếu hụt cơ sở hạ tầng và nhà máy sản xuất.

Tuy nhiên, sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, Trung Quốc đã đáp ứng được nhu cầu đầu tư cho sự phát triển của họ. Kể từ đó, GDP thực của Trung Quốc đã tăng gấp bốn lần, nhưng nợ cũng đã tăng gấp chín lần.

Để duy trì tốc độ tăng trưởng cao, trong những năm 2010, Trung Quốc đặt nhiều nguồn lực vào cơ sở hạ tầng và bất động sản, trong khi ít quan tâm đến tiêu dùng cá nhân. Điều này đã dẫn đến tỷ trọng tiêu dùng trong GDP của họ thấp hơn so với hầu hết các quốc gia khác.

Đồng thời, chính sách đã tạo sự tăng tỷ trọng của lĩnh vực bất động sản trong nền kinh tế lên mức 25% và đã khiến cho các chính quyền địa phương dựa quá nhiều vào nợ vay. Đại dịch, những biến động dân số và căng thẳng chính trị cùng nhau làm phức tạp thêm những vấn đề này. Mặc dù Trung Quốc đã mở cửa lại nền kinh tế vào năm 2023, quá trình phục hồi vẫn đang diễn ra khó khăn.

Chọn khủng hoảng hay “dậm chân tại chỗ”

Theo Reuters, nền kinh tế Trung Quốc đang đối diện với ba lựa chọn chính. Thứ nhất, gây ra một cuộc khủng hoảng nhanh chóng để giải quyết các vấn đề nợ, hạn chế dư thừa công nghiệp và xóa bỏ bong bóng bất động sản.

Thứ hai, tiếp tục cải cách trong nhiều năm với tăng trưởng thấp. Và thứ ba, chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên tiêu dùng thông qua cải cách có thể gây ra một số khó khăn ngắn hạn, nhưng sẽ giúp nền kinh tế phục hồi mạnh mẽ hơn.

Trong tình hình hiện nay, có nguy cơ xảy ra cuộc khủng hoảng trên diện rộng ở Trung Quốc nếu thị trường bất động sản lớn đổ vỡ một cách không kiểm soát, dẫn đến suy giảm thị trường tài chính. Một vấn đề quan trọng khác là số nợ của các chính quyền địa phương, với tổng quy mô ước tính lên đến 9.000 tỷ USD theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế.

Theo ông Logan Wright, đối tác tại Rhodium Group, Trung Quốc chỉ có thể chọn một trong hai bom nợ lớn để giải quyết, vì quy mô của chúng quá lớn để đảm bảo cho cả hai. Ông dự đoán: “Khủng hoảng sẽ nổ ra tại Trung Quốc khi uy tín của chính phủ bị động chạm”.

Tuy nhiên, việc tránh né khỏi khủng hoảng bằng cách kéo dài quá trình điều chỉnh cũng đồng nghĩa với những rủi ro đối với sự ổn định xã hội. Tỷ lệ thất nghiệp trong tầng lớp trẻ tăng lên đến 21% tại Trung Quốc và khoảng 70% tài sản của hộ gia đình liên quan đến bất động sản.

Ông Max Zenglein, nhà kinh tế trưởng tại viện nghiên cứu MERICS, chỉ ra: “Nếu thông điệp từ chính phủ đối với người dân là hãy thắt lưng buộc bụng và phải làm việc gắng sức, thì chắc chắn sẽ có người phản.

Dựa vào kinh nghiệm của chương trình 60 điểm của Tập Cận Bình, việc thực hiện con đường thứ ba – cải cách – dường như rất khó khăn.

Sau sự kiện thảm họa năm 2015, khi đồng yên và thị trường chứng khoán Trung Quốc sụp đổ, các kế hoạch cải cách đã ít được nhắc đến. Sự kiện đó đã tạo ra sự lo lắng trong giới quan chức và làm họ e ngại về những kế hoạch cải cách có thể gây ra sự gián đoạn lớn.

Theo giáo sư Hurst, “Bây giờ, nền kinh tế Trung Quốc có thể cần đi vào mô hình mới, và tôi nghĩ rằng có những lãnh đạo muốn thế. Tuy nhiên, chúng cũng đang đối mặt với những rủi ro chính trị và xã hội ngắn hạn, đặc biệt là nguy cơ gây ra khủng hoảng kinh tế.”

Tuệ Ngô